EPISODIOS GALEGOS | Luces

Columna

Artículos estrictamente de opinión que responden al estilo propio del autor. Estos textos de opinión han de basarse en datos verificados y ser respetuosos con las personas aunque se critiquen sus actos. Todas las columnas de opinión de personas ajenas a la Redacción de EL PAÍS llevarán, tras la última línea, un pie de autor —por conocido que éste sea— donde se indique el cargo, título, militancia política (en su caso) u ocupación principal, o la que esté o estuvo relacionada con el tema abordado

O 'desmilagre' de Adolfo Domínguez

Manuel Rivas

05 feb 2010 - 07:00CET

A última vez que entrevistei a Adolfo Domínguez, hai xa anos, deixeino comendo unha mazá e coa ollada meditabunda dun ourensán budista, rodeado dos "tumultos da historia". As cellas facían xogo coa alfombra. Era a hora do lusco fusco, e os bidueiros engurraban nas sombras coa beleza pálida dos seres esvaecidos de Caspar Friedrich. O que daquela non podía imaxinar é que, anos despois, daquel corpo de pequeno xastre zen fora saír un orador lobishome.

"Unha sociedade defínese non só polo que crea senón tamén polo que decide non destruír". É difícil dicir máis con tan poucas palabras. Contén indirectamente todo un programa, ético e estético, que vai alén do político. É unha frase de Edward Osborne Wilson, o entomólogo e biólogo que popularizou o termo biodiversidade no uso científico.

Aquí, como dicía a lápida do fidalgo, o que facemos ben é o mal. Dende a lingua ao litoral

Aquí, na Galicia en deconstrución, non se entra nesa esixencia básica: definir o que non se pode destruír. Acordar o que pertence ao ben común, o mellor patrimonio do que temos para partillar co universo, e xuramentarnos para que ninguén o estrague. Aquí, como dicía a lápida do fidalgo, o que facemos ben é o mal. Toda a teima concentrada en anchear o espazo do que se pode destruír. Dende a lingua ao litoral. E, sobre todo, o tempo. Non contan no PIB, mais estanse a producir toneladas de tempo perdido. Mesmo hai quen estraga de forma espantosa o tempo dos demais e o seu, caendo na violencia para amedrentar ás persoas, como veñen de facer con Roberto Blanco-Valdés, a quen me sinto unido polo máis valioso: o oficio do libre pensar.

Neste ambiente de deconstrución a eito, de tempo perdido a esgalla, chegou a Santiago, á tribuna do Forum Europa, e escoltado polo presidente da Xunta e o dos empresarios, o gran creador da moda, tanto tempo silente. Todos á espreita. Era o intre do gran discurso. O posíbel speech fundacional dun necesario gurú para este tempo da posGalicia de Feijóo. Agardabamos algo ao estilo polo menos do gran xenio do Ampurdán: "Os erros teñen un carácter sagrado. Non os corrixirei nunca!". Ou unha arroutada espiritual que adornase de surrealismo o Xacobeo, ao xeito de Tristan Tzara: "Arriba esas mans que vai caer un anxo!". Mais o primeiro que dixo Adolfo Domínguez, outrora a nosa esperanza renacentista, foi: "¡Pido o despido libre!".

E o home que un día foi símbolo de modernidade, un fío da Bauhaus, unha síntese de Armani e Franqueira, engadiu que estaba contra "o Estado de benestar". Algo de tristura daliana ("o método paranoico-crítico") agroma neste episodio, que merece ter de pano de fondo o reloxo derretido da historia. Como diría o Apóstolo, hai milagres e desmilagres. Adolfo Domínguez talvez quixo facer un desmilagre. Pedir un "Estado de malestar". Que outro significado pode ter hoxe o estar "contra o Estado de benestar"? O retorno a un tempo, "o home é lobo para o home", que quixo remediar Hobbes, cando precisamente pensou o Estado? Volver á lei da selva, ou á xungla de asfalto, nas relacións sociais? O mesmo Adam Smith, apóstolo liberal, ficaría arrepiado. Se cadra Adolfo Domínguez está canso de vestir e o que quixo foi desvestir.

Lo que más afecta es lo que sucede más cerca. Para no perderte nada, suscríbete.

Éche a deconstrución, o desmilagre, o desvestir. El ten un instinto publicitario. Camiño de Santiago debeu ter un pensamento daliniano: "O que queira chamar a atención dos demais ten que provocalos". Tamén: "Do que nunca se cansará o mundo é da esaxeración".

Mais na Galicia de hoxe hai moita competencia para a provocación e a esaxeración. O que ao mellor fica para a historia non é ese berro de empresario caníbal ("Pido o despido libre!") senón xustamente o consello para que os galegos consumamos "menos proteína animal". Isto, en vésperas da Feira do Cocido de Lalín, ten moito mérito. Velaí si que falou o pequeno xastre valente.

Leo estes días, levado polo feitizo do autor e do retratado, a biografía de Valle-Inclán por Ramón Gómez de la Serna. Publicada por Editorial Trifolium, está vertida con moito estilo ao galego por María Fe González Fernández e Armando Requeixo. Velaí uns anacos: "Eu, que me sentín malhumillado e avergoñado xunto a tantos homes, a carón de Valle-Inclán sentíame orgulloso, feliz, en compaña dunha primeirísima dignidade (...) Así, ese home vestido de vellos traxes, fraco como un famélico consuetudinario, hóspede de hostais nos que o despiden por falta de pagamento, está redimindo a alma humana". O de Valle-Inclán. Eis o milagre da creación, o xeito marabilloso de provocar.

Ameixeiras Neo-polar

Penso que a mellor novela policial escrita en Galicia é un ensaio titulado xustamente A novela policial: unha historia política, da autoría de Xesús González Gómez (Laiovento, 2002). Alí dise de xeito fulminante, como corresponde: "A novela policial galega naceu mal (...) porque (os autores) non sabían que a novela negra era a literatura moral do noso tempo". Na literatura, de que falamos cando falamos, en serio, de moral? Da escritura que abre gabias. Do gabiar. E se o fai con ironía, mellor é o gabiar. Mesmo semella un gabear! Nese gabiar/gabear eu teño un preferido, o Jim Thompson de 1280 almas, unha das grandes novelas breves da literatura universal, e doutras 20 alfaias negras que abren en canal a América (USA) dos anos 50. Del escribe XGG: "Se ben é un moralista, a súa escritura só describe feitos e acontecementos, máis nada". Por suposto, Thompson foi perseguido polo macarthismo. Era amigo de Woody Guthrie, o cantor revolucionario que tanto inspirou a Dylan .e ao mellor Lennon (tamén de orixe obreira: Working class hero). Unha escrita que, sendo moral, só describe feitos e acontecementos. Máis nada. E nada menos. Coido que desa escola é Dime algo sucio (Xerais), de Diego Ameixeiras. Non é doado que alí onde chegue a ollada chegue a linguaxe. Ameixeiras acada esa sincronía arqueolóxica nas catas. A frialdade conmovedora de quen escribe a gume. E ten a arte das redeiras, que son quen de ganduxar as cachizas do baleiro. Miro arredor e non encontro en castelán vitela desta calidade, a que ten tamén a última de Cid Cabido: Unha historia que non vou contar (Úrxeme chamar a XGG, a ver que conta).