Un inconformista na Academia

Manuel Rivas é, segundo o retrouso/recurso periodístico, o noso autor máis internacional. Tamén probablemente o máis nacional. A maiores dos índices cuantitativos e obxectivos que acadan as súas obras, está a impresión subxectiva de que o autor coruñés recibiu da sociedade galega esa autoridade moral que os pobos antigos lle daban aos druídas ou aos skalds, o poder da palabra como ferramenta para interpretar o mundo, para construír pontes e para derrubar murallas, para trazar os camiños. Ese Rivas múltiple, o que vende unha chea de libros e o que é unha referencia cidadá, o poeta e o xornalista, entrará por fin na Real Academia Galega o vindeiro sábado, na convocatoria -que o afectado considera un tanto cabalística- das 12 horas do día 12 do mes 12.

Suporá a irrupción da xeración dos 80, a da modernidade xa consagrada

Haberá nova novela en primavera, "e non irá da Guerra. Será un 'thriller"

"É un momento de tempestade. Ten que haber unha reacción verbo da lingua"

"A cultura galega se está viva é porque está afeita a navegar á intemperie"

"A min Barreiro [Xosé Ramón Barreiro, o presidente da RAG] xa me comentara algunha vez, paseando, hai uns seis anos, que por que non entraba na Academia. Díxenlle que sempre pensara, e penso, que era máis ben cousa de lingüistas e filólogos. Agora, cando me chamou desta vez, porque evidentemente non te van propoñer se non tes idea de aceptar, repetinlle o dos filólogos e el díxome que unha cousa non quita a outra. Pensei que non podía ter esa reacción pueril, como de menosprezar ese ámbito, e que eu tampouco son tan importante como para non estar aí. Ademais, un país vai tendo as trabes que ten, e a Academia é o resultado desa autoconstrución, un espazo creado por librepensadores".

Rivas está a estas horas en Guadalajara (México), na quizais mellor feira do libro do mundo para os lectores e para os autores. Recén chegado de Sofía (Bulgaria), onde lle veñen de publicar a tradución de O lapis do carpinteiro, o sábado pasado presentaba en AchegArte, a feira da cultura da Coruña, nunha sala na que non cabía a xente, Episodios galegos (Xerais), unha compilación dos traballos xornalísticos que publica nestas páxinas. O luns presentábao en Compostela. O domingo perde media tarde en conversar co periodista coa escusa de contestar a dúas ou tres preguntas. O martes chama desde algún aeroporto para matizalas, e comentar de paso que a primeiros de febreiro sairá en Ramdom House a tradución inglesa de Os libros arden mal. Haberá nova novela en primavera, "e non irá da Guerra Civil. Será un thriller".

Non é o primeiro xornalista que será académico numerario, nin sequera o único dos que agora o son, pero si o que está en activo. "En Galicia entre a literatura e o periodismo hai unha fertilización mutua, unha aperta creativa moito máis intensa que noutras partes. Houbo moitos xornalistas na Academia, de Curros a Villar Ponte e Cunqueiro, e debería haber máis, porque son tamén traballadores da lingua". Rivas (52 anos) tampouco será o académico que entrou de máis novo. Carlos Casares foi membro á tenra idade de 37 anos, e dos actuais, Rosario Álvarez Blanco foino aos 49. Pero a súa presenza na vella sé da rúa Tabernas si suporá a irrupción da xeración dos 80, a da modernidade xa consagrada e en vías de institucionalización. "Eu vou con vontade de abrir espazos, non de ir botar un petardo. Serei un inconformista, pero xa os hai alí. Como dicía Walter Benjamin, 'non podemos deixar que a tradición caia en mans do conformismo'. Sobre se ser académico é unha consagración ou unha conxelación, se o tomas como o chanzo dun escalafón, pódeche pasar o que dicían de Jesús Aguirre os seus amigos, que estaba tonto, non que o fose. Estar na Academia é unha das cousas que che pasan na vida, e véxoo como un traballo máis, non como unha percepción decimonónica e elitista. Se estás non é polas medallas, senón por amor ás palabras, á lingua, á liberdade".

O amor polas palabras veulle ao autor de O lapis porque sempre lle "gustou escoitar". "Na casa dos avós maternos había unha escaleira de madeira e agachabámonos no alto cando nos mandaban á cama, e escoitabamos os contos, vellos e modernos", di. O amor pola lingua fai que esa cuestión teña desencadeado unha das súas contadas arroutadas pasionais. "Este é un momento de tempestade. É importante que haxa unha reacción verbo da lingua, fronte a este goberno que ten cara ela, cara o noso patrimonio, o desdén froito da ignorancia. Non se pode dicir, como dixeron, que é máis importante o Pórtico da Gloria que os cancioneiros, porque cando floreceu a pedra no románico, floreceu tamén o noso idioma. Son tempos estes de deconstrución, e por iso son importantes xestos como o que fixo Barreiro en Celanova ante Feijóo, que teñen o valor de cambiar as cousas, porque non sempre se fai o que hai que facer, e aquí as elites son moi caladiñas".

Boa parte de Episodios galegos está precisamente motivado pola denuncia desa deconstrución. A da Selección Galega de fútbol, a do hospital do Centro Galego de Bos Aires -"non se atreverían a privatizar os hospitais da Coruña ou de Vigo, pero fano coa da meirande cidade galega"-. E a da cultura, claro. "A cultura ten unha dobre condición, a de sustentar o conformismo e a da pescuda e a convulsión permanente. Depende de quen a faga e da sociedade civil. A cultura galega, máis que de resistencia, é de re-existencia. A Xunta abandona unha iniciativa como Culturgal non porque non teña éxito, senón precisamente porque o ten, nun acto de sectarismo e en contradición co teórico pragmatismo de quen enche a boca falando de industria. E quen retoma a feira é, ademais do Concello da Coruña, os colectivos e a industria cultural real. Difúndese a gran mentira de que a cultura galega está subvencionada, cando a verdade é que se está viva é porque está afeita a navegar á intemperie. Esa é a historia da cultura galega, a da dorna que navega libre".

Quen ás 12 do día 12 do mes 12 tomará posesión dunha das trinta cadeiras da RAG, a que deixou baleira Camilo González Suárez-Llanos, sempre tivo un discurso sobre a lingua e a cultura que se podería describir como de "optimismo empresarial". O galego e o que nel se faga é tamén un capital, ten un valor económico. "Hai xente que aínda non o sabe, que é un recurso. Sempre estamos a falar do modelo de Dinamarca ou de Irlanda, e Galicia podería ser un modelo, un pobo que está presente en todo o mundo, unha cultura que é a ponte entre a hispánica e a portuguesa. Podería ser un modelo pero corremos o risco de ser un pesadelo", advirte Rivas. Pois ben, quen o administra en boa parte ese recurso é a RAG. "Á Academia haille que pedir máis, aínda recoñecendo que nos últimos anos fixo moitas actividades. Ten que ser como unha dínamo que aporte enerxía, como a arca na que se garda a semente, por moito que os medios sexan poucos".

Que achegará Manuel Rivas Barrós a esa arca? "Gómez de la Serna andaba cun frasco que poñía ideas. Eu irei coa maletiña das ideas, a escoitar, a aprender, e a ser unha ferramenta de inconformismo", di. E que titular lle poñería á súa entrada na Academia? "Que entra o fillo dunha leiteira e dun albanel, que naceu na rúa da Marola. Non pola procedencia social, senón porque o mellor que un ten é o que lle deron os outros, e esa xente foi quen de manter a herdanza, o que hoxe somos".