O eternauta
Hai algún tempo, nun café de Bos Aires, unha moza amadora da banda deseñada faloume d' O eternauta. E Analía, ese era nome, falou con tal paixón dese cómic e do seu autor, Oesterheld, que a miña ignorancia foise transformando nun sentimento de culpa transoceánico. Sen dúbida, era unha das grandes obras de viñetas do século! Como non ía saber nada dela? E do seu autor? Ese si que era un pecado.
Miroume en fite: "Hai unha información esencial que che interesa como xornalista. Oesterheld foi chupado pola represión. Un dos primeiros desaparecidos na dictadura militar". E logo engadiu con aceno ferido, como quen abre o pecho dunha porta que renxe e rechía: "Todo está n' O eternauta".
Analía tivo unha bisavoa galega que emigrara de mociña a Arxentina. Ao pouco de saír de Vigo, polos nervios, comezou a perder o cabelo. Tiña fermosas guedellas que agora íanse co ar. Agachouse da xente e amarrou e cubriu toda a cabeleira cun pano durante aqueles días de interminábel travesía. Ao descer do barco, no peirao de Bos Aires, xurou que endexamais, nunca na vida, cortaría o cabelo. E así fixo, tecendo trenzas que se estendían pola casa como glicinias.
O tópico da emigración galega, e xa que falamos de viñetas, está ilustrado pola figura de Manolito, o tendeiro, esa personaxe inesquecíbel das historias de Mafalda, do maxistral Quino. Mais xa vai sendo hora de facer historia da estirpe das mafaldas galegas que criaron vida e liberdade en América.
Grazas a unha delas teño O eternauta na man. A ciencia-ficción, como a novela negra, son ás veces a forma máis estrema e sutil de realismo. A obra comeza cunha estraña nevada en Bos Aires ... E velaí todo o que podía suceder, e sucedeu. O guión estarrecedor dun pesadelo que se cumpre, literatura escintilante e grafítica, de gume kafkiano, e que debuxou Solano López. Este libro é xa para min un grande e inquietante compañeiro. No meu pesadelo, un dos futuros verdugos da Arxentina, coleccionista de cómics, le O eternauta e decátase de que Oesterheld sábeo todo, anos antes de que suceda. Por iso foron por el. Dos primeiros.
Mais a historia, a dramática historia da cultura, ten aínda un segundo capítulo. Unha volta de torno.
'GALEGOS VÍTIMAS DO XENOCIDIO ARXENTINO'
Esta semana, en Santiago, tiven a sorte de coñecer a Eduardo Blanco, un dos grandes actores arxentinos, con papel protagonista en filmes como O fillo da noiva, A lúa de Avellaneda ou O mesmo amor, a mesma chuvia. Ese novo cine arxentino que nos aprende vieiros de facer as cousas con calidade, emoción e sinxeleza. Ese referente para potenciar un espazo de cinema transoceánico no que Galicia pode ser peirao de embarque e desembarque. Verbo do cinema, eis unha de Cicerón: "Craso era o máis sinxelo de entre todos os oradores que falaban con elegancia; Escévola era o máis elegante de entre os que falaban unha linguaxe simple". Pois iso. Eduardo é arxentino de orixe galega. Vese que un tipo especial, deses que leva o ronsel da causalidade detrás. Nesta ocasión viña un home cun libro novidoso e excepcional debaixo do brazo. O home-autor é Lois Pérez Leira (da man de Mónica Lázaro Jodar) e titulase Galegos vítimas do xenocidio arxentino. Leva un limiar doutro galego-arxentino, Adolfo Pérez Esquivel, premio Nobel da Paz.
Non é soamente un relatorio de afectados galegos pola represión no tempo da dictadura militar, aínda que iso xa sería dabondo importante. Este libro é unha custodia de voces. Hai testemuñas de ex desaparecidos, de xente que volveu da morte, onde as verbas son anacos de carne mazada e cachizas de ósos. Tal é a viaxe, por exemplo, de Denis Conles Tizado, home de esquerdas e un dos fundadores en Bos Aires das Mocidades Galeguistas, preso en lugar descoñecido durante un ano e sometido a todos os tormentos. Mais logo están, como capítulos dun thriller criminal escrito na pel dos xustos, os relatos, farrapos de información laboriosamente enfiada, do que sucedeu con 22 homes e mulleres desaparecidos para sempre, algúns deles quizais guindados dende avións ao mar. Xente moi nova, a maioría. Mozas moi activas, comprometidas con iniciativas culturais, na loita contra a pobreza, como Hilda Fernández Durán, que estudou Belas Artes, ou o seminarista Salvador Barbeito, nacido en Portonovo en 1946, asasinado con catro compañeiros relixiosos na chamada masacre de San Patricio, en xullo de 1976, ou María Seoane, psicóloga, nacida en Oleiros-Silleda, ou Antonio Díaz López, fotógrafo, nacido en Ferrol en 1952 e secuestrado o 15 de maio de 1976, xunto coa súa noiva Stella Maris. A nai de Antonio, Dionisia López, foi unha das fundadoras das Nais da Praza de Maio, ese grupo de mulleres valentes, "tolas" dicíanlles, que foron quen de verdade fixeron abanear a dictadura. Son todos casos, como moitos documentos fotográficos, que hai que ler chantados na beira do abismo. E pechar de cando en vez libro. E apertar os labios. E chorar, quen teña valor a chorar, que carallo.
E aí estaba eu, en Santiago, no xantar con Eduardo Blanco, amarrado xa ao libro de Lois Pérez Leira e Mónica Lázaro, disposto a non soltalo, co garfo na man, cando se me ocorreu comentar con Lois a historia d' O eternauta. E entón el foi aos apéndices do libro e, en silencio, sinalou co dedo, alí onde di: "Elsa Sánchez Beis, filla de Vicente Sánchez Asorey e Ramona Beis, veciños de Loño, Vila de Cruces. Os seus pais casaron na Arxentina. Formaban parte da sociedade Vila de Cruces, que se fundou para construír a escola de Loño. Elsa casa con Héctor Germán Oesterheld, de orixe alemá. Héctor e Elsa criaron catro fillas, Ronsel, Diana, Beatriz e Mariña. Héctor é debuxante e converteuse no máis destacado guionista arxentino de historietas, sendo o autor do mundialmente coñecido cómic O eternauta. Foi secuestrado polas forzadas armadas na Prata xunto coas súas catro fillas: Diana (21), Beatriz (19), Ronsel (25) e Mariña (18). Tamén desaparecen os seus xenros e netos. A súa muller Elsa Sánchez foi a única que ficou con vida e mantén a memoria e a loita contra a impunidade".
Non haberá un lugar da cultura en Galicia onde expoñer as viñetas de Oesterheld? Un memorial na beira do mar onde poñer en pedra os nomes das nosas arxentinas?
