Dereitos dos cidadáns, obrigas dos funcionarios

Non hai moito celebrouse unha mesa de debate sobre dereitos lingüísticos na Escola Galega de Administración Pública (EGAP), no marco dunhas xornadas que levaban o suxerente título A convivencia plural: dereitos e políticas de xustiza. Segundo reza a convocatoria, os destinatarios das xornadas eran basicamente funcionarios públicos, e tratábase de ofrecerlles un conxunto de reflexións acerca dos retos do pluralismo e a integración. A sorpresa chouta cando un dos participantes na mesa redonda enfía unha harenga incendiaria contra as lexislacións lingüísticas vixentes nas autonomías con lingua propia, ás que acusa de totalitarias.

As tentativas de trabar un diálogo co palestrante crispado estrélanse cun dogmatismo inflexible. Alguén ensaia unha defensa, aseverando que o que tales lexislacións pretenden é a igualdade no trato para as linguas historicamente marxinalizadas, eliminado calquera discriminación. O orador envurulla a súa leria con demagoxia de sabor ultraliberal. Inzan os tópicos resesos do tipo 'todo isto é culpa da gabela de politicastros mandariqueiros que nos gobernan'. Flaxela os pérfidos burócratas, zamezugas do erario público que explotan o inxel cidadán, sufrida vítima dos peores abusos.

OS BURÓCRATAS INSUBMISOS E O MUNDO DO REVÉS

Un participante tenta retrucar, arguíndo que o primeiro deber profesional do funcionariado é servir ao público, e que o recoñecemento de dereitos aos cidadáns adoito implica a imposición de obrigas ás institucións e a quen gaña o xornal traballando nelas. Por tanto, que nun Estado que recoñece como oficiais dúas linguas, e que aproba unha lexislación específica que regula o uso dos idiomas no ensino (poñamos por caso), un docente non pode decidir segundo lle peta en que idioma vai dar as aulas, como non pode decidir pola súa conta o seu horario nin o programa da materia que ensina; pois ao cabo e á conta dispór dunhas determinadas capacidades e cumprir cunha serie de esixencias é inherente ao seu carácter de funcionario.

Pois non. O burócrata diríxese a un auditorio de burócratas (entre outros, quen redacta estas liñas) encirrándoos a que incumpran os seus deberes ... nada menos que en nome dos dereitos cidadáns e denunciando os privilexios da burocracia. Vaiche boa, Vilaboa! Pero non pensen que estamos a falar dun intelectual que gaña o seu soldo no mercado libre, ai non, o señor élles un funcionario do Estado ... Un quedou con ganas de saber canto cobraba o charlista pola súa participación nas xornadas e canto lle custou á Escola Galega de Administración Pública traer a este persoeiro a darlle ao tarabelo ... perdón, a contribuír eficazmente á formación dos nosos servidores públicos.

O concello da Coruña decidiu pórlle o nome do escritor Carlos Casares, finado hai cinco anos, a un parque público da cidade. Magnífica idea para un xurdio parque, enmarcado nunha paisaxe engaiolante a tres pasos da torre de Hércules, un ámbito arrolado polo vento mareiro e aberto a todos os horizontes. "Será que as autoridades locais da capital do norte buscan por fin a reconciliación coa cultura galeguista?", matinamos esperanza- dos mentres nos diriximos á cerimonia de inauguración. O alcalde pronuncia un breve e acaído discurso en galego, respondido por unha emocionada (e algo fónica, segundo ela dixo), Kristina Berg, a esposa sueca de Casares que leva décadas dando leccións de galeguidade. Chega o momento culminante, o de descubrir a placa conmemorativa e ... resulta que a lexenda está en castelán! Paradoxos dun país que non se cansa de revolverse contra si mesmo. Estou vendo a Carlos torcer o bico, e mandarlle a Javier Losada que vaia bater a testa no Santo dos Croques, a ver lle compón a sensibilidade.

Ao día seguinte, participo nas deliberacións do xurado dun premio literario. Un dos candidatos é Manuel Rivas pola novela Os libros arden mal, unha estarrecente fábula que, como se sabe, reivindica a memoria dos mártires da masacre do 36 e da resistencia fronte á ditadura. O debate anímase, e vaites que un dos máis ardidos defensores da candidatura de Rivas resulta ser un alcalde que milita nas ringleiras do Partido Popular. Era unha das teimas de Carlos Casares: gardádevos de ver o mundo en branco e negro, porque a vida está tecida con fíos das máis diversas cores.

A mediados do mes de abril, o Consello Escolar de Galicia publica un informe sobre a situación da educación pública en Galicia, no cal, entre outras cousas, se deixa constancia das eivas no cumprimento das previsións legais canto ao uso do galego no ensino, en particular as establecidas nun decreto da Xunta de Galicia promulgado en 1995. No ensino primario, por vía da regra, a lexislación aplícase e cando menos danse en galego as materias previstas no decreto, pero no ensino profesional (FP) e sobre todo no secundario practicamente a metade dos centros educativos continúa (doce cursos despois!) sen cubrir os mínimos fixados de docencia na lingua do país. Con todo, a situación máis penosa dáse no chanzo se cadra máis importante, que é o da educación infantil. Naturalmente, as autoridades teñen a responsabilidade principal nesta deleiva, pero as direccións dos centros e o profesorado non poden esquivar a súa porción alícuota nunha situación que hai que endereitar.

Comentando no Parlamento os datos devanditos, o presidente da Xunta, Emilio Pérez Touriño, avalía contundentemente a política verbo do galego dos anteriores gobernos como "un fracaso insólito". Éo, sen dúbida, pero non estaría de máis que puxese as barbas a mollo, pois polo camiño que imos (salvando as boas intencións e algunha iniciativa feliz), non sería de estrañar que dentro de doce anos un novo presidente da Xunta, ao virar a ollada cara atrás, se vise obrigado a dar constancia doutra frustración máis. E igual daquela xa será tarde de máis para reaccionar.

O Parlamento galego aproba por unanimidade unha iniciativa que insta os cidadáns deste país a galeguizar os nomes e apelidos. Un comentarista discorda, pois xulga absurdo modificar agora as denominacións que, segundo el, herdamos dos nosos pais, avós e trasavós. Pero isto é xusto ver as cousas do revés: na esmagadora maioría dos casos, foron os nomes e apelidos tradicionais, de feitío galego, os que sufriron a deturpación da inhábil man de cregos e escribáns que primeiro nos papeis e despois tamén na fala, os verqueron ao castelán pola brava. ¿Que nos parecería hoxe en día que os Touriño fosen inscritos no rexistro como Torito, os Romeu como Romero, as Bugallo como Bugajo, os Fraga como Bosque, as Vilariño como Vilarcito, os Feixoo como Fijuelo ou Frijol? Pois aínda que pareza incrible, iso foi o que aconteceu durante séculos, e só unha porción dos apelidos galegos tiveron a fortuna de salvárense da salvaxe deformación. Non poño a man no lume por casos concretos, pero estou por asegurar que a maioría dos Losada e Soto foron antes Lousada e Souto, boa parte dos Caballero proceden de Cabaleiro, e moitos Nuñez trasviraron de Nunez. Por sorte, unha onomástica galega rica e expresiva que houbo de perderse no pozo da desmemoria (Breixo, Saleta, Uxío, Minia, Xes, Antela, Duarte, Einés, Brais, Xiana, Fiz, Mariña, Xenxa, Denís e tantos outros), atópase agora en feliz recuperación.