Euskarara itzulitako bi liburu bitxi

Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak Pio Barojaren bi liburu ezagunen itzulpena argitaratu berri du EIZIEko Literatura unibertsala bildumaren barruan Itzeako idazle handiaren heriotzaren 50. urteurrena gogoratzeko. Horrela, Koro Navarro donostiarra Zalakain abenturazalea moldatzeaz arduratu da, eta Josu Zabaleta legazpiarrak Jakintzaren arbola euskaratzeko erantzukizuna hartu du bere gain.

Navarrorentzat, "neurria hartzea" izan omen da gainditu behar izan duen eragozpenik handiena, "itzulpena zozoegia edo folklorikoegia gera ez zedin".

Nobelaren lehen atala alde batera utzita -"xehetasun handiko deskribapen astuna baita"-, Zalakain abenturazalea "euskaratzeko aparteko zailtasunik ematen ez duen narrazio liburu bizi-bizia da", Navarrok dioenez.

Pio Barojaren estiloari jarraiki, itzultzaile donostiarrak Pernando Amezketarraren konta-tzeko era hartu du oinarritzat euskarazko testuari gatza eta piperra emateko. "Alde horretatik, Zalakain abenturazalea itzultzea oso lan atsegina izan da niretzat, Barojaren esaldi laburrek asko erraztu didatelako ahalegina", azaldu du Navarrok.

Arras bestelakoa da Josu Zabaletaren ikuspuntua. Bere kasuan, esaldi labur horiek zaildu egin omen dute Jakintzaren arbola itzultzeko lana.

Andres Hurtado medikuntza ikaslearen gora-beherak laburbiltzen dituen nobela honetan, "zailena esaldi labur horien arteko elipsiak ulertu eta beren horrexetan islatzea izan da", Zabaletaren hitzetan. Zailtasun horri aurre egiteko -"Pio Barojaren estiloa imitatzeko, alegia"-, legazpiarrak idazlearen obrarik ezagunenak eta idazleari buruz idatzi diren azterketa liburu nagusiak irakurri behar izan ditu. "Esan liteke egilea psikoanalizatu egin dudala itzultzeari ekin aurretik", esan du.

Jakintzaren arbola euskaratzeak ekarri dion bigarren zailtasuna "garai hartako unibertsitate giroko esaldien soberako erabilera" izan da. "Kasu askotan, pareko esamolderik ez dagoenez, esanahia era orokor batean eman behar izan dugu, argot kutsua beste nonbaiten txertatuz", azaldu du.

Hauxe da Jakintzaren arbolari egin zaion euskarazko lehendabiziko argitalpena. Zalakain abenturazaleari dagokionez, Nemesio Etxanizek Zalakain adur-mutil izenburuko itzulpena argitaratu zuen 1957an Euzko gogoa aldizkarian.

Bertan, Jokin Zaitegik eta Antonio Iturriotzek Mari Beltza eta Alzateko jauna (XV'gn. atala) plazaratu zituzten, hurrenez hurren. Yon Etxaidek Xanti Andia itxas-gizonaren bizitza ta kezkak kaleratu zuen 1959an Kuliska sortan, eta bost urte geroago, Bingen Ametzagak Elizabide arlotea argitaratu zuen Egan.