Zirkunstantziak

Gizakiak, zer egin jakiteko, errealitatea ezagutu nahi du, ondorioz, bizi-jarraipena lortuko duela eta bere bizitza antolatuko duela uste baitu. Baina gizaki bakoitza berezko ikuspegia da. Horrela zioen José Ortega y Gasset (1893-1955), agian espainiar pentsalari garrantzitsuenak.

Malagako jesuitetan batxilergoa ikasi eta Filosofia eta Letretako unibertsitate-ikasketak Deustuan eta Madrilen egin ondoren, bere prestakuntza filosofikoa Leipzig, Berlin eta Marburgoko unibertsitateetan jarraitu zuen, azken honetan Hermann Cohen neokantiarraren eskutik. Halaxe azaltzen du Ortegak garai hura: "Hamar urtetan pentsamendu kantiarraren munduan bizi izan naiz. Atmosfera hartan arnasa hartu dut: nire etxea eta kartzela izan da, aldi berean".

Espainiara itzulita, 1910ean, Madrileko Unibertsitate Zentralean Metafisikako katedra eskuratu zuen, eta, sistema kantiarra kritikatzeaz gain, filosofo horren bizitza-ereduarekin ere hautsi nahi izan zuen, espainiar politika nahasietako uretan belarrietaraino sartuz.

1917an, esaterako, Bajo el arco en ruina idazkiaren bidez, Canovasek indarrean jarritako sistema politikoari oso kritika zorrotza egin zion, erregimen parlamentario horren erabateko ustelkeria salatuz. Intelektualak bizitza publikoan parte-hartzearen aldekoa, konpromiso horrek El Sol egunkaria sortzera eraman zuen, bertako orrialdeak erabiliz bere titulu ezagunenak emanaldika kaleratzeko: España invertebrada, La rebelión de las masas, Estudios sobre el amor, El tema de nuestro tiempo...

Canovasek ezarritako Restaurazioarekin amaitzea, erreforma konstituzional sakona sustatzea, demokrazia indartzea edo behartsuenen mesedetan politika sozialak bultzatzea izan ziren, besteak beste, Ortegak defendatzen zuen ideia-bildumaren lerro nagusienak. Espainiaren egituraketa autonomikoaren inguruko gogoetak ere garrantzi handia izan zuten urteotako Ortegaren idatzietan.

Pentsalariaren ustez, giza-bizitza, errotiko errealitatea den neurrian, ez da emana den zerbait, ez da "gauza", substantzia finko edo egonkor bat, "zeregin" bat baizik. Horixe da giza-bizitzaren lehen bizikera: zeregina, ekintza, gertaera eta drama.

1923an, Revista de Occidente aldizkaria sortu zuen, eta, 1929an, Primo de Riveraren diktaduraren aurrean mantendutako jarrera kritikoaren ondorioz, Ortega katedra uztera iritsi zen, Unibertsitatetik kanpo irakasten arituz. Errepublika zen esperantza, eta, sistema politiko horri bidea errazteko, filosofoaren zeregin politikoak, Gregorio de Marañon eta Ramón Pérez de Ayalarekin batera, Agrupación al Servicio de la República erakundea sustatu zuen, urte horretako Gorte Konstituziogileetan diputatu izateraino inplikatu arte.

"Nire bizitza -gogoratzen du Ortegak- ni zirkunstantzia mugatuan bizitzera behartua egotean datza. Ez da bizitzarik abstraktuan. Bizitzea urrikigabeko inguramenean preso egotea da. Hemen eta orain bizitzen da... Bizitza zirkunstantzia da. Edonor bere zirkunstantziaren baitan itsasoan galdua bezala aurkitzen da. Hor, noski, besoek eragin behar dute nahitaez ur gainari eusteko".

Ortegarentzat errotiko errealitatea giza-bizitza izango da, ez izadia, ezta kontzientzia ere, errealitatea "nire bizitza, edonoren bizitza, gizakiaren bizitza" besterik ez da.

Errepublikarekin ilusioa galduta,1936ko uztailean, guda zibilaren hasierarekin batera, bere kabuz erbesteratu zen: Parisera, Holandara eta, 1939tik aurrera, Argentinan biziko da. Gauzak ez zitzaizkion nahi bezala atera, eta 1942an Europara bueltatu zen, lehenengo Portugalera, eta 1945ean Espainiara. 1948az geroztik, irakaskuntzari lotu zitzaion berriro, unibertsitatetik kanpo, Instituto de Humanidades erakundearen babesean.

Gizakia "ni eta nire zirkunstantzia" da, dio Ortegak. Ondorioz, gizakia ezin da egia absolutura heldu, bakoitzak errealitatetik ikuspegi bakarra eskuratzen baitu. "Errealitateak, paisaiak bezala, perspektiba asko dauzka, guztiak egiazkoak eta benetakoak", azpimarratzen du Ortegak.