Catalunya, Galiza e a vaca cega

“Hoxe Galicia paga e Cataluña pide”. Esa declaración, ademais de inoportuna, nada rigorosa na contabilidade global do Estado, foi feita hai pouco polo presidente da Xunta, e circulou rumbosa como un pasacalle pola opinión máis afín e centralista. Agora volvérona a citar algúns, despois da inmensa manifestación independentista de Barcelona, o pasado martes, pero xa non para festexar a Núñez Feijoo, senón como exemplo do que un gobernante non debe facer na España de hoxe. Encirrar unha comunidade contra outra, facer electoralismo por conta do anticatalanismo.

Eu lembreime, antes e agora, dos centos de miles de emigrantes galegos en Cataluña. A gran maioría partiu do rural da Galicia interior, das nosas montañas de oriente, Ancares, Incio, O Courel, da serra de Valdeorras... Xente nova que levaba nas entrañas un anhelo xerminal. Por unha banda, a perda, o adeus a un mundo agónico, o país da insuficiencia. Por outra, a procura dun novo afecto. Hai incerteza, mais a ollada de quen emigra sempre está a dicir o que o verso de Celso Emilio: “Pido unha patria ao mundo”. É dicir, un fogar, pan, respecto, liberdade, esperanza. Por que? “Nas fragas do meu país remoto / hai caveiras dóciles, / palabras sometidas... Miña patria xa non existe, morreu de cansazo”.

Cataluña foi para moita xente ese lugar do desexo. Sobre todo nas décadas dos sesenta e setenta, mozas e mozos ateigaron cada viaxe do Shangai. Ese si que era un convoi por un camiño de ferro! Un auténtico tren transoceánico, como quen di, que unía o Atlántico e o Mediterráneo, en vinte e catro horas polo menos, e tendo en conta que cada hora do Shangai tiña noventa minutos. Como ateigados ían os autocares, abrindo rutas como auténticos coches de liña da diáspora.

O destino daquela xente esperanzada foi moi diverso. Moita entrou a traballar en fábricas. A estirpe campesiña forneceu a clase obreira. E esa madeira humana deu xente loitadora, bos sindicalistas. Por exemplo, había moitos galegos nos mellores momentos da Seat, tamén no seu comité de empresa. Outra marca galega en Catalunya: os negocios de hostalaría. Lembro unha reportaxe de La Vanguardia, nunha serie dedicada ás especialidades de inmigrantes, e que levaba por gran titular: “Los gallegos dan de comer”. Que ben! Emprégase moito, e a deshora, a palabra orgullo. Pois velaí o orgullo comme il faut, a fachenda ben gañada: Un pobo que dá de comer, si señor!

E que dicir dos fíos culturais? O primeiro rexionalismo galego bebeu moito do catalanismo. Tanto o liberal Manuel Murguía como o conservador Alfredo Brañas. Cómpre ler Murguía, de Xosé Ramón Barreiro. É un pecado non perderse neste libro, a máis sorprendente biografía publicada en Galicia nos últimos anos. O xénero prospera con talento e coas pescudas de tritóns mergulladores. O mellor é que cando un remata Murguía, de Galaxia, atopa como novidade outro cabalo de orgullo: Onde o mundo se chama Celso Emilio Ferreiro, de Ramón Nicolás, en Xerais. En tempos ben diferentes, tanto Murguía como Celso Emilio foron benqueridos en Catalunya. Alí editáronse as cancións de Voces Ceibes, que puxeron en vinilo moitos poemas de Longa noite de pedra. Mais non só se pode falar dun lugar de eco ou acollida, senón dun auténtico almeiro creador, un viveiro polícromo onde andan o Pepe Carvalho de Manolo Vázquez Montalbán, a excentricidade apaixonada de Costa Clavell, a encarnación máis sabia e sutil de Merlín en todos os tempos que é Basilio Losada, o mellor coñecedor das vangardas e da subversión narrativa da serie negra, Xesús González Gómez.... Parte do mellor ensino universitario verbo de Galicia e a lingua galega dáse en Filoloxía das universidades de Barcelona e da Autonóma. E logo está toda a rede asociativa, a soster actividades e programacións que xa quixeran as principais cidades galegas.

É probábel que unha parte de viaxeiros do antigo Shangai participara na marcha reivindicativa de antes de antonte. O que si é seguro é que alí estaban moitas persoas da segunda e terceira xeración, unha marea chea de fillos e netos. Da xente máis nova para quen Galiza debe de ser unha especie de reverso imaxinario. Moitos de entre eles, seino por experiencia, falan catalán e castelán, e asemade preocupáronse de aprender o galego. Hai que fuxir dos tópicos, pero hai tópicos que non foxen de nós, e eu concordo moito co da capacidade de adaptación do galego aos máis diferentes hábitats. Somos octopus humanos, e que nos dispense o invertebrado máis intelixente do mundo.

O certo é que un dos lugares do mundo adiante onde mellor se integrou a emigración galega foi en Catalunya. Hai que ter un respecto. E non o digo para o señor Núñez Feijoo se presente na Diada cunha pulpeira, nin que vaia de casteller á praza San Jaume, nin que faga un mix de sardana e muiñeira con Arturo Mas, nin que recite La vaca cega de Joan Maragall. Aínda que isto último non estaría de máis, que o presidente da Xunta de Galicia abrise a campaña electoral co inesquecíbel poema de Joan Maragall: “Topant de cap en una i altra soca, / avançant d'esma pel camí de l'aigua, / se'n ve la vaca tota sola. És cega”.

Semella que estamos no tempo da política da vaca cega. O problema de Galicia é que a vaca está cega. O único mérito que se presenta é o da austeridade. E será porque a vaca cega non come, ou come o que apaña nos sucos ermos, como as respigadeiras. Galicia paga, Catalunya pide. E non sería mellor pedir, pensar en pedir algo con xeito, cando a demografía lévanos camiño de ser, en vinte e cinco anos, un gran xeriátrico. Cando se están a perder mes tras mes máis postos de traballo que na media española. E falando da vaca cega, cando en dez anos tiveron que pechar o 65% das explotacións leiteiras. Máis da metade das nosas granxas en dez anos! Un dos grandes fracasos da autonomía, unha auténtica catástrofe, é non ser quen os partidos de acadar uns acordos mínimos para que Galicia non acabara de vaca cega. Un deles a creación dunha gran central leiteira. Como no cartel do Estatuto do 36, a vaca é Galicia mais os tetos manéxanos outros, mentres os gandeiros son na práctica man de obra subalterna con aparencia de propietarios.

Esta semana ocorreu algo significado no noso país da vaca cega. Algo esperanzador. Mentres en Barcelona se movía esa marcha reivindicativa, centos de miles de persoas, que producían unha revolución óptica en toda España e a obriga de reflexionar despois de tanta preguiza, pois ao mesmo tempo, uns centos de persoas, de pais e alumnos, vellos e novos, mulleres e homes, nenas e nenos, viñan dende a Galicia rural, mesmo das montañas remotas de onde saíron tantos emigrantes, pero non para marchar desta vez no Shangai, senón para denunciar o estrangulamento do ensino e o abandono que algúns chaman austeridade.

A vaca non está cega. Aínda vai ver máis do que pensamos.