Os heroes do mar do Orzán

Hai un intre na Odisea en que Ulises chora. O astuto e curtido heroe oculta o rostro e chora. Un lamento quedo e íntimo. Unha reacción excepcional en quen se esforza sempre por sacar leccións e forzas das adversidades e das innúmeras probas a que é sometido. Despois dun deses traballos, o ser invisíbel, unha especie de morto en vida, recupera a condición carnal por mor da deusa Atenea. Vénlle o pranto cando asiste a unha festa no pazo real onde mora a tentadora Nausica. Por que chora Ulises? Nos cánticos fálase da perda duns heroes que el recoñece como os seus compañeiros.

O mar de Galicia é vida e morte, berce e cadaleito. Parte do seu feitizo, ten de ver con esa memoria intermitente, con esa condición de "profundidade habitada". Agora non podemos deixar de ver o mar, de oír o morse falante do chirlo das ondas, sen pensar neles. Nos tres mozos policías e nese outro mozo, o estudante eslovaco, a quen tentaron salvar, arrastrados todos polas poutas do mar do Orzán a noite do xoves, 26 de xaneiro.

Unha conduta moral non se programa como unha máquina. Constrúese con eleccións como esa

Aos tres axentes, Javier López, Rodrigo Maseda e Antonio Villamor, sentímolos como heroes, os heroes do Orzán, porque é a primeira palabra que sae do corazón. Esta categoría, a da heroicidade, semella máis propia da ficción grandilocuente ou da retórica bélica. Asociada ao sobrehumano. Mais no xeito en que eles actuaron aquela noite recoñecemos xustamente o máis humano. O sentido último de acudir ao rescate. De non abandonar a quen se afunde. Non os coñeciamos persoalmente, mais todos sentímolos como compañeiros. Como compañeiros da cidade, da humanidade. Como sentimos a Tomas Velicki, un coruñés de Bratislava, un estudante que saíu de troula despois dos exames, sufriu unha desgraza, e está desaparecido baixo as augas. Esa é a realidade. Mágoa dalgúns comentarios desferrados!

Desta vez a escuma do mar non se poderá levar as pegadas humanas. Porque o que fica de verdade é unha herdanza moral, un relato inesquecíbel de xenerosidade escrito no libro de area da cidade.

Se todo saíra ben aquela noite, se todos sobreviviran, o episodio nin sequera sería noticia. Os heroes son case sempre anónimos. O Orzán é un areal urbano, mais é tamén Costa da Morte. Esa natureza híbrida acentúa ás veces unha aparencia borrosa, enganosa. Cantos experimentados mariñeiros e percebeiros non foron apreixados por golpes de mar ou engulidos pola resaca das ondadas?

Os membros do Corpo Nacional de Policía eran coñecedores do risco. Había unha alerta laranxa. De seguro que avaliaron a situación e consideraron que había unha marxe de poder salvar a quen estaba en perigo. Non se preguntaron quen era nin de onde nin por que estaba alí, nas augas, a esa hora da noite. Unha conduta moral non se programa como unha máquina. Constrúese con eleccións como esa, ás veces en situacións límite, nas que a decisión e a conciencia van da man ou desacordan. E aquí foron da man. A misión era o rescate. E entregáronse a ela ao cen por cento.

Coas súas mans, cos seus brazos, cos seus corpos tentaron formar unha "liña de vida". Así chaman ás cordas que alongan os aros salvavidas, como ben lembrou un mergullador ao dia seguinte do suceso. Velaí si unha razón para o escándalo, no país dos naufraxios. Nin no Orzán, nin na inmensa maioría das praias de Galicia, nin nos paseos marítimos, hai esa mínima dotación dos aros salvavidas e das liñas da vida (cordas que adoitan ter unha lonxitude de cen metros). Eles, Jorge, Rodrigo, Antonio, actuaron como unha liña de vida. Pertencen á estirpe das liñas de vida. Desa calidade da que nos fala o poema Os xustos de Borges (en tradución de Lorenzo Tomé): "Un home que cultiva o seu xardín, como quería Voltaire. / O que agradece que na terra haxa música. / O que descobre con pracer unha etimoloxía. / Dous empregados que nun café do Sur xogan un silencioso xadrez. / O ceramista que cavila unha cor e unha forma. / O tipógrafo que compón esta páxina, que talvez non lle agrada. / Unha muller e un home que len os tercetos finais de certo de certo canto. / O que acariña un animal durmido. / O que xustifica ou quere xustificar un mal que lle fixeron. / O que agradece que na terra haxa Stevenson. / O que prefire que os outros teñan razón. / Esas persoas, que se ignoran, están salvando o mundo". E velaí tamén, como doas dun colar, no transtempo solidario, os nosos mortos do Orzán.

A morte non se pode gobernar, e por iso imaxinamos, con moitas versións, un aquén e un alén. Un xeito de que os afectos poida algo máis que as perdas, de que non se apaguen de todo as candeas. Mesmo hai a ironía suprema de enredala cun conto na vellez, como o que lembraba Saul Bellow nunha carta cando tiña 85 anos. Un ancián labrador foi por leña ao monte, pero decatouse que non podía cargar con ela. E entón rogou: "Señor, mándame a morte que non podo máis". E cando chegou a morte, preguntou que quería, e o vello díxolle: "Apaña eses paus e ponmos ao lombo, que eu farei o resto".

Pero cando a morte vén fera, de tempestade, e gadaña de súpeto catro vidas novas non hai conto do que botar man. Cada paisaxe contén todas as paisaxes. Así vemos o Orzán, espello e azougue, escintilante e tenebroso, belo e salvaxe. Forma parte da cidade, do fogar, abanea os soños e os pesadelos. Cada vida contén todas as vidas. E ben podemos murmurar hoxe o que Gunnar Ekelöf antes de pór fin ao canto: "O fugaz non significa inútil". Abofé.