Galego, científico e cineasta

Todos os ciclos vivenciais de Carlos Velo ábrense e péchanse en Cartelle, referente insustituíble e metáfora do país de pertenza. A súa vocación entomolóxica medra arredor de Coto Novelle, e alí ten a intuición de que o cine é un instrumento válido para a comunicación científica, defendendo a súa tese de doutoramento en Ciencias Naturais cunha película, a primeira que realizou, sobre as relacións das abellas no interior da colmea. Volve a esa vila ourensá para rodar unha parte de Galicia, consciente da necesidade de urxir unha transformación radical do sistema de traballo na terra. Esconderase nela con Marylin, a súa primeira muller, aos poucos días do golpe militar do 36. É alí onde comeza realmente o seu exilio, cando está a punto de ser descuberto por falanxistas que o buscan por terse significado como republicano e líder estudiantil. "Fuxe, que nos comprometes", escoitou doorido en boca de seu pai.

Como dirixente estudiantil, tiña fío directo co ministro Fernando de los Ríos

Súas son as primeiras mostras de cine educativo e científico en España

"Fuxe, que nos comprometes", díxolle seu pai tras o golpe do 36

A través dos irmáns Lourenzo entrou en contacto con núcleo da Xeración Nós

Chega con papeis falsos a Sevilla, pasa a Marrocos enrolándose nun equipo de Cifesa que traballa na película Yebala, e aproveita para escapar a Francia, onde deixa a Marylin, para reincorporarse de seguido en Barcelona ao Servicio Cartográfico do exército republicano. Acabou no campo de concentración de Saint Cyprien, embarcando pouco despois no Flandre, unha embaixada flotante de exiliados aos que México e o seu presidente Lázaro Cárdenas recibiron cos brazos abertos.

É a Teoría do nacionalismo galego, de Risco, o que intelectualmente incentiva de primeiras a un estudante que se prepara para entrar la universidade. A través dos irmáns Xusto e Xocas Lourenzo ten acceso ao núcleo ourensán da Xeración Nós. Aínda non avanzaba a doutrina política do galeguismo propostas sociais, pero deses contactos deriba unha inicial toma de conciencia da súa condición de cidadán galego. Nunca se desprendería dela, nin sequera cando as ideas risquianas perden valor para el ao confrontalas coas teorías marxistas que absorbe cando chega ao Madrid universitario e republicano. Nesa ruptura pesan tamén as teorías científicas dos seus profesores de Mediciña -dous anos- e de Ciencias Naturais -Bolívar, Janet, Varela e o vello Cajal, entre outros-, ao confirmar que a teoría do galeguismo non é suficientemente rica e dúctil para confrontar as súas propostas co cambio social que urxía Galicia.

Todo iso abre un tempo de crise na súa vivencial e radical esixencia permanente de volta ás orixes, e asume con todas as consecuencias un compromiso estable cos postulados republicanos. Tras entrar na FUE (Federación Universitaria de Estudiantes) de Ciencias, axiña os dirixentes da Institución Libre de Enseñanza o escollen para que recorra as universidades españolas movilizando aos estudantes co seu discurso a prol dun ensino laico, e en contra de que accedan a cátedras os profesores que proceden dos centros que os xesuítas teñen en Deusto e Areneros.

O periplo acabou dándolle o control da asemblea xeral das FUE españolas, saíndo dela elixido presidente da nova UFE (Unión Federal de Estudiantes de España), e como tal, un interlocutor directo co ministro Fernando de los Ríos. Ese protagonismo universitario, así como o seu activismo na institución e máis tarde nas Misións Pedagóxicas, maduran o seu compromiso político, científico e artístico.

Faino sen deixar os estudos de Bioloxía, ciencia da que posteriormente será profesor no Museo de Ciencias Naturales, e abríndose ao coñecemento das vangardas cinematográficas a través do Cine Club Universitario, que contribuíu a fundar contando co apoio de Buñuel e demais habitantes da Residencia de Estudiantes. Vaise encargar el mesmo de viaxar a Francia para programar en Madrid o cine social e artisticamente máis comprometido. Axiña se sentiu seducido pola forza transformadora das imaxes e pola funcionalidade da montaxe nas películas rusas de Duvjenko, de Pudovkin e moi especialmente de Eisenstein, pero tamén polas formas de narratividade e capacidade comunicativa captadas na ensamblaxe fílmica dos documentalistas ingleses, na eficacia compulsiva da obra do holandés Joris Ivens, na poética antropolóxica que achega o cine de Flaherty.

Con esa ferramenta avanza procesos de creatividade ligados co ideario republicano e co seu afán por divulgalo e explicalo. Velaí os documentais La ciudad y el campo, Felipe II y el Escorial, Castillos de Castilla e Almadrabas. As primeiras mostras de cine educativo en España. Pero tamén Infinitos, a primeira mostra de cine científico. Galicia é caso aparte. A película, desaparecida e reaparecida en fragmentos, foi produto da necesidade vital que tiña de volver a reencontrarse coas súas orixes despois dun prolongado e tenso distanciamento -"Bóveda reconcíliame co galeguismo", confesoume naquela inolvidable viaxe a Cartelle, en 1977-.