Deixade ao mar a derradeira palabra

Na exacta e triste hora en que o corpo de José Saramago está a ser incinerado en Lisboa, estou sentada fronte ao mar de Vila do Conde. Recalo voluntariamente nesta boa terra para respirar salgado deixando ao pensamento deambular polos espazos. Loce o sol, mais teño frío. Así, fóra do mundo, absorta, resolvín ouvir a voz do mar por ver que me decía. No ceo, as nubes fican paradas, como doloridas, contrastando co fulgurante e dinámico movemento oceánico, intensamente azul, mar de fondo revoltado e indómito, como o espírito de Saramago, a bater nos penedos do artificioso dique construído con pretensións de o conter, mais el teimoso insiste en derrocar os muros do mundo inhóspito.

Nin na cidade nin na feira do libro atopei vestixio de dó ou conmoción

Inevitablemente, para comprender certos sentimentos é preciso entrar no terreo persoal e eu teño que confesar que o meu fecundo mergullo na literatura portuguesa veu da man da obra literaria de Saramago. El foi a cancela aberta que convidaba a percorrer un camiño que logo transitei feliz. Alí cheguei e alí moro aínda, fascinada pola sublime excelencia poética e filosófica de Antero de Quental. Encantada continúo aínda prendida da prosa exuberante e magnética do grande Eça de Queirós. E así vou indo, con alma que desde sempre sentiu en portugués, non no sentido masculino e patriota do termo, senón no sentido cultural, amoroso e maternal. Foi precisamente neste día de fin de primavera, 18 de xuño, día da morte de Saramago, que tiña eu marcada unha viaxe a Portugal, ao Porto, na procura de libros de Curros Enríquez. É este un aspecto ben descoñecido de Curros, tan ligado a intelectuais portugueses do seu tempo, tradutor de versos de Antero de Quental ou Guerra Junqueiro por pura admiración literaria e unha firme vontade de irmandade e de os dar a coñecer ao resto da indolente e indiferente Iberia.

Estando nestes matinares, ouvín a funesta nova no Diario Cultural da Radio Galega. Apenas expirara Saramago e o anuncio da súa morte chegaba como un vendaval. Morreunos ese home que era para o mundo como unha planta medicinal arrincada dos campos de Azinhaga. Aínda que era un fin esperado, a nova impresionoume, devastoume, deixoume nun instante totalmente desolada. Foi logo en chegando ao Porto que a este meu penoso estado anímico arrimouse timidamente a indignación, pois nin na cidade, nin na feira do libro da Avenida dos Aliados encontrei vestixio algún de dó, de conmoción, de loito íntimo ou exterior, algún sinal de calquera cousa, nada! Só dous días despois era o aspecto mercantil da venda (morbosa) dos seus libros o que se destacaba. Salvemos deste panorama algúns alfarrabistas (vendedores de libro de vello) da cidade que tributaran homenaxe ao escritor nos seus escaparates.

Por min dou en pensar que vivimos nunha época de exceso de instrución banal, de desnutrición intelectual, de raquitismo moral, de pensamento anémico e atrofia cerebral dominados como estamos pola tiranía tecnócrata tan invasiva como esterilizante. Teño a sensación de que a xente ten os sentimentos narcotizados; as facultades críticas, cando as hai, foron domesticadas, sutilmente disciplinadas por opinións pre-cociñadas que se admiten e interiorizan pasiva e masivamente. O imperio mediático actúal é como un oráculo, o patético portavoz da política inferior e interesada que estupidifica e derrea ao mundo, hostilizando as xentes entre si. A política cultural non sae indemne desta hecatombe, inflamada de retórica burocrática, todo se reduce á promoción dunha futil escenografía ambulante desprovida de raíz, de creatividade, de orixinalidade trascendente. As alternativas culturais aparecen como horizontes de neboeiros, unhas veces delirios efémeros e outras entusiasmos panfletarios.

En todo este ermo panorama que irrita e pasma, Saramago foi e será a perpetuidade o portugués de talento distinguido, o pensamento independente, a escrita indisciplinada, voz libre con esa sonoridade tan propia, palabra honesta, firme e decidida que grita ao mundo a lexitimidade e a humilde orixe do saber ligado á dignidade do vivir. O auténtico Nóbel para nós é que el existise para o mundo, o Nóbel para el foi con certeza encontrar o amor, e da súa man a felicidade.

Saramago, voz e palabra escrita que non recúa lanzando verdades desde o alto da súa conciencia. Non admira por iso que talvez na viaxe final pola súa terra non encontre o tributo merecido, o enterro multitudinario, (nin falta que fai) a sentida e fraternal despedida natal, porque xa antes o despediran... No entanto o home, desde a súa esguía estatura moral, pode que aínda olle para nós compadecido sen comprender... Foi un sólido home de ben con vocación para ensinar a pensar desde o amor e o argumento, unha lúcida e serena organización crítica, un escritor único, un portugués íntegro que escribía na súa amada lingua. Entón onde é que está a ofensa?

Embora, no presente e no porvir venham máis cinco Saramagos, entretanto que a sua palabra superior nos asista. Amén.