O día en que comemos arco iris

A cidade pouco ou nada sabía de Castro. Os de Castro, ademais de saber da cidade, tiñan un universo de seu. Un agasallo de saberes. Por exemplo, atmosféricos. Dende a infancia había unha esmerada educación meteorolóxica. Nos tempos modernos chantaron alí a universidade, mais xa existía unha popular escola de Ventos, Treboadas e Nubeiros. Unha das primeiras cousas que me aprenderon os meus novos compañeiros de Castro foi a coller coas mans o arco da vella. Había pozas onde o arco iris pousaba cunha densidade oleosa a súa vontade artística. Podías sentir nas mans o espectro das cores todas do cosmos. Podías levalas á boca. Podías lamber, saborear, beber o arco iris.

Non era nada casual que o equipo de fútbol, fundado cando o pobo pispou o balón ás elites e foi quen de xogar na lama, levase e aínda conserve o nome de Relámpago de Elviña. Vistos dende o Castro, os lóstregos eran pesadelos do mare magnum, fragas súbitas, incandescentes e feroces, que abranguían con anguria e rabia o baleiro celeste. Había un penedo marabilloso para ver o cinema natural do lostregar. A pena do Cuco, perto da nosa casa, no camiño do Escorial. Era un cuco tamén magno, de gran envergadura, cicelado pola imaxinación do tempo no obradoiro ceibe da intemperie. Calquera escultor pasaría á historia por unha obra así. Tiña ese xeito de ave, coas súas ás de pedra, os ollos de lique verde dourado, e o peteiro enfilado cara á cidade, en conexión axial co faro de Hércules Breogán.

Sinalaba un lugar coa vara. E ese lugar era por onde ía entrar a borrasca dos Azores, o Castro de Elviña

Gabeabamos até sentar no pescozo do Cuco e sentiamos a excitación dos que sempre soñaron con voar. Alí estaba, en panorámica, o arco ártabro todo. A chamada do Oeste. Alí estaba, como unha patria invisíbel, a Rosa dos Ventos. Moitos anos despois, cando volvín da mili, souben que a maquinaria pesada acabara coa pena do Cuco. Nunca pensei que me ía doer tanto a morte dunha pedra.

Dende aquel alto e dende outros postos de vixía, viamos achegarse o trebón á Coruña moito antes de que o souberan na propia cidade. Nas tempadas de choiva, as lavandeiras tendían a roupa aproveitando os estrelampos. Ese tempo de luz que vai entre ballóns, como o escape do reloxo entre o tic e o tac.

Cando se avistaba a auga pola Torre, as lavandeiras de Castro sabían que tiñan eses tres minutos de emerxencia. Oíase entón a cadea de voces de alerta. Cubrían e descubrían os tendais do monte e os campos de clareo. A memoria devolve aquelas imaxes como actos da máis extraordinaria acción artística. E érao, ao seu xeito. Parafraseando a Rafael Dieste, había no ciclo dos traballos, e non digamos das festas, unha vontade de estilo. Mesmo nos cultivos de leituga. As leitugas atadas eran a xoia das leiras de Castro e do val de Elviña. Atábanse por riba con tiras de espadana para que preñasen por dentro e así, unha vez cortadas, levábanas as mulleres para vender nas prazas da Coruña. Levábanas en paxes. Cada paxe, cen leitugas. Nin unha de máis nin de menos. Colocábanas en circos concéntricos até formar unha construción cónica que coroaba a derradeira leituga. Todo o que levaban na cabeza eran cousas esenciais. Estou a ver as mulleres coa sella de auga. As mulleres coas cántaras do leite. As mulleres cos lotes de roupa. As mulleres cos feixes de herba. As pescantinas coas súas patelas. Xa que non podo facer outra cousa, gustaríame pousar no paxe ou no caldeiro da señora Celia un verso de Nelly Sachs nos seus Epitafios escritos no ar: "Irradiada de peixes en glorioso vestido de bágoas".

En Castro nacéronnos outros dous irmáns, Sabela e Francisco Xavier, a quen sempre chamamos Chave e Paco. Había un día en que miña nai dicía: "Senta aí e estira os brazos". E sentabas fronte dela e os teus brazos eran o soporte para debandar e facer a madeixa coa la. Dende esa data, as horas de silencio pasaban a ter un son. Unha percusión precisa e laboriosa. Unha música téxtil. A do seu calcetar. E ían aparecendo pezas enigmáticas dunha miúda anatomía humana. O primeiro que calcetaba miña nai era un par de carpíns de la. Cando remataba aqueles carpíns tamaño boneco, miña nai estaba a transmitir unha mensaxe como se cruzase dúas bandeiriñas no Código Internacional de Sinais: "Vai nacer algo novo!".

Sempre tivo moito coidado en que levaramos os pes quentes. Mantiña unha loita sen tregua contra a friaxe, a humidade, e as correntes de aire. Aos meniños sempre lles meteron medo co lobo ou co home do saco, mais para miña nai os peores monstros eran O das Pingueiras e O das Correntes de Aire. E os monstros, pobres, queríannos. Sempre nos acompañaron. Formaban parte do fogar. Eu decateime dese destino anfibio a primeira vez que vin, na televisión da taberna de Leonor, a Mariano Medina, o Home do Tempo. Ía sinalando cunha vara o mapa das isóbaras e case todas as noites mirábanos en fite e dicía: "Se retira el anticiclón y mañana entrará por el Noroeste una nueva borrasca procedente de las Azores". E a continuación sinalaba un lugar co punteiro da vara. E ese lugar, non tiñamos ningunha dúbida, o lugar por onde xusto ía entrar a borrasca dos Azores, ese lugar era Castro de Elviña. Notabamos o punteiro daquela vara repicar no curuto da cabeza.

Na casa, antes de imporse o butano, tiñamos unha cociña de ferro, a chamada bilbaína. Alí miña organizaba o campamento de seca no tempo de invernía. Unha noite chegou meu pai como saído dun naufraxio. Viña mollado da obra e acabou enchoupado até os ósos na viaxe de volta a casa coa lambretta. Era aquela unha moto elástica, na que chegamos a viaxar catro persoas. Como? Pois con vontade de estilo na colocación. O caso é que meu pai chegou pálido, e enmudecido. Mentres ía pondo, tremendo, muda seca, miña nai tendía sobre a bilbaína a roupa mollada e tesa de lama como un escafandro. Eu estaba alí tamén pola bilbaína, a facer os deberes escolares no lugar máis cálido. E foi entón cando miña nai fixo un alto na tarefa, decatouse da miña presenza e dixo mirándome en fite, case en ton de rifa:

-E ti, cando sexas grande, a ver se buscas un traballo onde non te molles.