O primeiro medo foron os Reis Católicos

Estabamos sós, miña irmá María e máis eu, abrazados no cuarto de baño. Aterrorizados. Miña nai abriu a porta, ela tamén moi nerviosa, cos ollos a piques do espanto. Mais o medo dela era o de quen chega á casa e non atopa os fillos que deixou tranquilos e xogando. O noso medo aínda era máis primitivo: era o primeiro medo.

Miña nai, Carme, traballaba de leiteira. Viviamos en aluguer nun baixo da rúa Marola, no barrio do Monte Alto, na Coruña. Había pouco que meu pai volvera de América, de La Güaira, onde traballara na construción, polos cumios dos edificios ou a gabear ceos en estadas e andaimes voandeiros. Unha emigración breve, o tempo xusto para xuntar para un cacho de terra. Moitos anos despois, na vellez, confesaría unha debilidade, el que non era dado a abrir a zona secreta: padecía de vertixe. Toda a vida tivera vertixe. Toda a vida andou nas obras, de pinche peón a mestre albanel, e nunca, até que se xubilou, fixo a ninguén esa confidencia. A da vertixe. A de que sentía arrepío nas entrañas cando estando abaixo miraba arriba e sobre todo cando dende arriba miraba abaixo. Pánico dende o primeiro chanzo. Mais o pé ía sempre á procura do segundo. E o segundo chanzo levábao ao terceiro.

-Por que non o dixeches?

-E que sería dun obreiro se vai por aí dicindo que ten vértigo? Quen lle daría traballo? Vértigo? Nin a palabra había!

Outro día dixo algo que me pareceu enigmático: "O estar malo era un capricho que non te podías permitir". En América estivo a piques de morrer, pero só o soubo el, metido nun barracón. A verdade é que aquí nunca estivo enfermo. O que isto significa: endexamais confesou ou admitiu estar enfermo. Cando o corpo se revoltou contra el, e unha perna se negou a andar, houbo que hospitalizalo. Entón os doutores que o operaron descubriron que no seu corazón había a pegada de dous ataques cardíacos aos que sobreviviu sen abrir a boca. Nunha achega antropolóxica, a de Domingo García-Sabell, e que sempre me pareceu dun dramatismo cómico, dicíase que o paisano galego, cando está doente, ten a intelixencia de relacionarse coa doenza como se fose unha nova propiedade. Coido que miña nai tampouco estivo nunca enferma. Quero dicir, endexamais tivo a ocasión, o tempo ou a oportunidade de vivir na doenza. Se cadra un e outro preferían ocultar esas propiedades. Cando a doenza chegou, chegou como o ladrón do conto. E non veu de visita.

-Hai alguén por aí?- pregunta o da casa dende a cama, abraiado ao oír renxer a fiestra.

-E por aí?- pregunta o ladrón.

Hai unha conversa que nunca esquecerei. Unha propiedade inmaterial, do departamento de gravacións non autorizadas da infancia. Unha desas veces en que, no libro da vida, se dá a coñecer de xeito inconfundíbel a boca da literatura. Viviamos xa en Castro de Elviña. Aquel inverno entrou a nado en Galicia. Fero, fusco e frío. Unha infinda balloada. Días sen traballo, co vento ouveando polos ocos das obras. Meu pai leva uns días inquieto, acurralado, o bafo na fiestra que enmarca a décima lexión dos nubeiros.

De súpeto, estoupa:

-Quen me dera unha semana no cárcere!

Miña nai está a calcetar. Tal vez alguén vai nacer. E ela di cunha calma de subtítulo:

-E a min sete días no hospital!

Co tempo decataríame de que meus pais tiñan un xeito de comunicarse moi semellante ao de Vladimir e Estragon, en Á espera de Godot. Eles tamén, ao seu xeito, eran vangarda existencialista. Como Samuel Beckett, viñan da posguerra e da subtracción da esperanza e das palabras.

Mais isto pasou despois, moito despois do primeiro medo. A memoria anda ao seu xeito vadío, vai campo a través, cruza temerariamente a Avenida de Alfonso Molina, camiña como o vagabundo de Charlot no cine Hércules, na rúa de San Xosé (antes rúa Nakens). Ou o andar das mulleres con cousas enriba da cabeza. O andar, por exemplo, da leiteira. Miña nai facía primeiro un reparto en Monelos. Logo collía o trole, e tiña outro punto de arrinque na rúa de San Xoán, na tenda de Asunción. Un dos lugares onde servía era un estabelecemento militar, de Veterinaria. E un día un soldado díxolle con complicidade: "Bótelle auga ao leite sen medo, que aquí aínda lle botan máis". Mentres tanto, nós estabamos na rúa da Marola, nun baixo en aluguer. María non chegaría aos tres anos nin eu aos dous. Daquela, antes de que a fechara a violencia catastral, a rúa tiña un horizonte aberto e desbocaba na contorna da Torre de Hércules. Moi perto da noso fogar, estaba a Casa dos Labradores. Non, non era un museo etnográfico. Era unha auténtica casa de labranza, con vacas e carro do país. Iso si que era unha viaxe espacial, o ir naquel carro. Os eidos de arredor da prisión provincial eran de terra fértil, con leiras vizosas e patacas con sabor a mar. Había prados, salgueiros e unha coral de merlos na veiga que abría as coxas na praia das Lapas. As vacas movíanse como enxertos de natureza clásica e unha beleza acrílica de pop-art polo Monte do Faro.

Cando publiquei o libro de contos Un millón de vacas, fixemos unha presentación na Coruña e alguén de entre o público preguntou de onde me viña a "fixación vacún" sendo eu un "neno urbano", deses que non lindou as vacas. E tiven que desmentilo. Na miña rúa había vacas. As primeiras vacas que vin eran auténticas vacas coruñesas, atlánticas, de beiramar. A marabillosa fauna do faro. O ben que lle virían ao patrimonio universal unhas vacas atlánticas a ollar o chirrar do solpor no azul patinir de Lugrís. A Marola era tamén un lugar épico. Non a rúa, senón o illó que lle dá nome. A pedra máis devecida polas vagas, alí, a carón do cantil do Seixo Branco, cos seus dentes e cotenos de mármore. Unha marca decisiva na boca da baía e no maxín da Galicia emigrante e mariñeira. A linde dun aquén e un alén: "Quen pasou a Marola, / pasou a mar toda".

Nós estabamos sós, naquel baixo da Marola. Estabamos sentados no chan. Eu xogaba cun pequeno camión de xoguete. Había unha baldosa solta, que se podía remover. E debaixo un bicho, un cascudo. Tentaba agarralo, eu tiña boas intencións, só quería pasealo no camión, pero sempre fuxía, sempre se anticipaba á estratexia da miña man. E entón María ergueu a cabeza, ao axexo, e todo nela sorriu. Púxose de pé dun brinco e correu cara á fiestra que daba á rúa. E eu fun detrás dela, como sempre. Oíamos música, oíamos o son da festa. Oímos o estalo dos foguetes. A fiestra era unha pantalla marabillosa. Até que de súpeto apareceron aqueles dous monstros que a encheron toda. Nós nunca viramos os cabezudos. Nin sabiamos que aqueles dous eran Isabel e Fernando. Os Reis Católicos.