"Son un contador de historias que resiste"

John Berger é, xaora, un dos escritores máis respectados do mundo. Algo que, nestes tempos nos que ata o mundo perdeu o respecto por si mesmo, é o máximo, se cadra, ó que un pode aspirar. Dende a súa casa de Quincy, o mestre dá un consello ó xornalista: "O importante non é que reproduza as miñas palabras senón o seu senso".

Pregunta: 82 anos, e segue igual de activo.

Resposta: Igual. Veño de rematar un novo libro: From E to X. As cartas que envía unha muller, ó seu ex, acusado de terrorismo.

P. Os seus relatos, son tan verídicos como semellan?

R. Verídicos non é a palabra axeitada. Neles hai tamén moita fición. Son historias que oín, mais conformadas dunha maneira esencial.

P. Mais canto hai de fición e de realidade?

"As culturas labregas son unha das maiores riquezas da Humanidade"

"Ningún futuro verdadeiro pode crearse desprezando o pasado"

R. Antes hei aclarar a diferencia entre un contador de historias e un novelista. A novela moderna é un xénero que nace contra o século XIX. Mais a tradición dos contadores de historias remóntase ata a Homero.

P. Se cadra ata a Prehistoria.

R. Seguro. O contador de historias está vencellado á orixe da Humanidade. É un nómade de seu. Alguén que pasa a través da vida, non ó seu carón. Parte da súa experiencia vital cuns seres concretos, nuns lugares e nunhas circunstancias concretas. É alguén que se cofa co mundo e logo conta o que aconteceu. Mentres que o novelista non só non adoita acharse na situación que describe senón que a inventa. Crea outra realidade: a súa obra.

P. Pero non estamos a falar de autobiografías.

R. Moitos novelistas son autobiográficos, coma Proust, a quen admiro. Mais o contador de historias non o é en absoluto. Non conta as súas propias historias senón que viaxa cos oídos abertos, sentindo e reinterpretando as historias dos demais.

P. Chatwin, Kerouac?

R. E tamén Chéjov. Os contadores salvagardan certos momentos vividos por eles ou por outros, mentres que os novelistas tentan reproducir vidas alleas. A propia Internet é un inmenso story teller. Un buraco negro repleto de historias. A xente de aquí di que as historias son para contalas no solpor, sentados na cociña. Iso é o que fai un contador de historias: recollelas e recrealas cabo do lar.

P. Entón as personaxes son reais.

R. Mais non como aparecen no libro. Marcel, o protagonista d' O valor do diñeiro, é un home que aínda vive. O que eu conto pasoulle na realidade. Mais el non fixo o que fai Marcel. Aínda que podería facelo.

P. Proust, Chéjov. Cales son seus referentes literarios?

R. Chéjov sempre. Un grande mestre para min.

P. Coma para Carver.

R. Por quen sinto enorme admiración. Dickens, Gorki, Joyce.

P. Joyce?

R. Xa sei que na miña obra non se aprecia a súa influencia, pero Joyce -malia non ser un contador de historias- marcoume fondamente. Igual ca Hemingway, que si que o era. Ou Borges, que non.

P. E agora?

R. Moitos! Entre os latinos, Galeano. E dos galegos, Rivas, a quen considero un magnífico escritor cun gran senso da Historia e un gran olfacto para as historias.

P. Algunha muller?

R. Latife Tekin. Outra grande story teller, influída polo folclore de Anatolia.

P. Un dos seus trazos é que casa varios xéneros e artes. Houbo algunha razón para intercalar poemas entre os contos?

R. Son dúas cousas distintas e para dous momentos distintos. Cando contas unha historia, estás a falar a un lector que tes sentado fronte a ti, na noite. En troques, un poema é un berro guindado ó ceo.

P. E os ceos son "unha xanela ó universo e, asemade, un espello do devir terrestre".

R. Cada xénero ten unha función distinta e nace dunha experiencia distinta. Un relato é un chamado á Historia. Un poema, un chamado ó ceo. A morte de La Nan M. expresa o meu dó polo pasamento dunha amiga. Escada é un compendio de min.

P. Un humanista marxista?

R. Non estou de acordo con esa definición. Humanismo é un concepto moi deturpado. E o marxismo un ideal traizoado tantas veces! O cal non quere dicir que estea superado. Aínda pode aportar moito. E sigo tendo a Marx por un gran pensador.

P. Como ve agora a situación do campesiñado?

R. Voulle responder cun exemplo. Na primavera, os labregos de aquí levaban as súas bestas á Igrexa para que o crego as beicese. Cando viñemos nos 60, ese día había unhas 20 bestas. Agora esa festa desapareceu e a bisbarra está baleira.

P. Coma Galicia. Ninguén fixo nada por mellorar a vida dos labregos. Máis ben teimaron en acabar coa sociedade rural. E agora, as parroquias están case mortas.

R. Pois sería unha perda inmensa para todos, xa que as culturas labregas son unha das maiores riquezas da Humanidade. Un corpus de coñecemento que non debemos rexeitar. O capital financeiro está a impoñer unha orde económica cadora máis inhumana. Segundo os seus ideólogos, existe un contraste neto entre o pasado, que representa todo o que debemos deixar en nome dun suposto futuro prometedor. Mais ningún futuro verdadeiro pode crearse desprezando o pasado. O cal non nada ten que ver co conservadorismo. "A Revolución", di Pasolini, "é a gardiana do pasado".

P. Hai algunha solución?

R. Moitas! Cada sociedade labrega ha de atopar a súa, pois, malia as semellanzas, existen diferenzas. Xa hai algúns signos esperanzadores, coma en Latinoamérica, onde as poboacións indíxenas e os movementos coma o zapatista tentan dar unha resposta a este capitalismo brutal. Hai moita xente traballando polo cambio. Cando miro o ceo, ó que os poetas arrebolan os seus berros, vexo algo semellante a un movemento alternativo ó poder actual.

P. Daquela, "resistir éo todo", como di Rilke?

R. Resistir e espertar as conciencias. Talvez a arte non poda transformar a sociedade mais si as persoas. Os creadores temos unha enorme responsabilidade: resistir fronte esta sorte de uniformidade mental que están a impoñernos, e, asemade, transformármonos e axudarmos a transformar. Se tivese que definirme, diría que só son un resistente máis. Un contador de historias que resiste.