'Habeas corpus' para Galicia

Aparición e desaparición.

En relación coa realidade, e na sociedade do espectáculo, os mass media serven para unha e outra cousa. Descobren. Ocultan.

Mais tamén as culturas, as linguas, teñen que ter dereito ao Habeas Corpus Literalmente, "teñas corpo". Que non che priven do corpo.

Hai pouco, nestas mesmas páxinas, Xosé Luís Méndez Ferrín referíase á invisibilidade dos autores galegos fóra de Galicia.

Como saír desa invisibilidade? Saír, para comezar, non polo capricho de saír, senón por ese dereito fundamental ao Habeas Corpus.

Habeas Corpus é o título dun poema estarrecente e que pertence a Teatriños ou aturuxos calados, de Erín Moure: O dereito a ter corpo / un escapou a Porto ou París / un mandou unha postal franqueado Bos Aires / un foi soterrado na noite con pas / podería ser "ese mesmo millo".

Erín Moure (Calgary, Canadá, 1955) é autora dunha das poéticas do mundo máis revolucionarias, en forma e profundidade. Entre outras cousas, as súas obras son creacións efectivas contra a extinción. Por mor dela, existen especies falantes e plantas filoglósicas que antes non existían. En Teatriños ou aturuxos calados, publicado en versión bilingüe, con tradución de María Reimondez, sentimos que estamos ante un libro excepcional que é tamén de nós. Militante do multilingüismo, a lingua galega é un dos fíos cos que tece quen tanto dá e dará que falar na literatura universal. Como coa lanzadeira do tear, a lingua galega vai e vén con Erín Moure. É unha das loitadoras contra a invisibilidade. Está a lanzar en inglés, por exemplo, a obra de Chus Pato.

Habeas Corpus, Galicia. Teñamos corpo.

Os aturuxos de Erín Moure aparecen na colección Dombate (editorial Galaxia) e non sei porque estraña lei da causalidade chegou á porta (si, o libro petou na porta) cando estaba a darlle voltas á Síndrome do Dolmen de Dombate. Esta denominación naceu entre amigos nunha visita recente ao lugar mítico e máis ao castro de Borneiro, onde por certo se fixeron este verán escavacións con resultados sorprendentes, como o achado dunha "pedra formosa", a tampa do que sería unha sauna ou baño de vapor e non un forno. Por aquí o neolítico foi moi moderno! En Dombate topamos melloras. O lugar está protexido, hai unha nova plantación de árbores autóctonas, e na fin de semana hai un servizo de guía. No noso caso, un mozo con moi boa preparación e talante. Mais a situación de Dombate, corazón do noso espallado Stonehenge, segue a ser moi precaria, á espera de que se concrete un proxecto "futurista" que libere o dolmen do seu actual estado de doente stand by.

Que é a Síndrome do Dolmen de Dombate?

O máis sobranceiro dolmen de Galicia permanece cuberto dende hai anos por un xigantesco toldo. O obxectivo primario era a protección, durante e despois das prolongas escavacións que alí se fixeron, sobre todo despois da descuberta de motivos pictóricos moi sensíbeis á exposición. O envoltorio de materia plástica dáballe un ar de art-invención, como se por alí pasara Christo, non Xesús, senón o artista que andou a empaquetar os predios monumentais de medio mundo. Mais o toldo foise deteriorando e o que temos agora é unha inmensa farrapeira, un cobertor ruín, que nin tapa nin deixa ver. Mágoa que mete mágoa.

Hai en parte da cultura galega unha Síndrome da Dolmen de Dombate.

A primeira condición para saír da invisibilidade exterior é saír da interior. Retirar os toldos de materia ruín que non nos deixan ver a nós mesmos. Por suposto, isto que digo non vai por Ferrín, que tanto ten feito para saír dos dominios das sombras, tanto polo Habeas Corpus da literatura galega.

Hai pequenos detalles que delatan os problemas da visibilidade interna, e que dificulten a proxección exterior. Detalles simbólicos que reflicten a Síndrome do Dolmen. Por exemplo, é imposíbel atopar literatura galega, en galego, nos principais centros de transporte do país: aeroportos, estacións de autobuses e dos camiños de ferro, gasolineiras, e así. Por qué non hai literatura galega, en exposición ou a disposición dos que agardan ser atendidos, nas sedes da administración pública galega, Xunta, deputación e concellos, e dende logo nos servizos populares, como os centros de saúde? A primeira e mellor axuda para o libro galego sería a súa visibilidade interior, na propia Galicia. A comezar, claro, polos escaparates das librerías.

Así que temos localizada a Síndrome do Dolmen.

Habería que falar dos fabricantes de invisibilidade. Hainos a grande escala. E hainos tamén petisos, pero moi teimudos e efectivos. Son os que padecen a Síndrome do Cangrexo ou Caranguexo. Vai un pescador cun caldeiro cheo de cangrexos, sen decatarse de que algúns deles están a piques de botarse fóra. Outro mariñeiro avisa: "Van saír por fóra os cangrexos!". E o do caldeiro responde: "Non hai perda, que son cangrexos galegos e tiran para baixo os uns dos outros". O chiste é malvado, mais os cangrexos existen.

Na literatura galega hai uns cantos cangrexos profesionais. Non vou citalos porque a min interésame a síndrome mais non os afectados. Ademais, son de dominio público. Identifícanse claramente. Os seus artigos, críticas ou declaracións, teñen unha estrutura formal cuspidiña, aínda que, por suposto, tamén se odian entre eles. Son odios cordiais. Esa xente que cando se dan apertas producen un estrondo metálico: o das navallas ao bater coas coirazas. Son estes que só falan ben dalgún libro ou autor como medio para poñer a feder a outros. Parécenos estar lendo unha loanza a alguén, mais, de súpeto, o fol de veleno, como outras glándulas, rebenta e revela o seu verdadeiro obxectivo: facerlle un traxe ao Outro. Unha técnica que lembra a aquel cura que ía co hisopo non para repartir benzóns senón mocazos.

O esquema repítese unha e outra vez. Primeira parte (Preparados!): Vén de saír magnífico libro de Fulano. Segunda parte (Apunten!): Esta si que é boa literatura, e non a outra. Terceira parte (Fogo!): Mágoa da literatura galega contemporánea, onde non sobrancean senón moreas de kleenex, iogures light, papel hixiénico, ai, mi madriña, todo a cen, que desastre, que desfeita, que superficialidade, canta irrelevancia, de mal en peor, non valen un pito, un mal rabo de can, un ichavo galego, un farrapo de gaita, outra vaca no millo, outro que tal baila, outro can na merenda, tres nun zoco, o boíño de Outes, que folgando escornouse, etcétera, etcétera.

O afectado pola Síndrome do Cangrexo pregoa sempre o seu amor a Galicia, mais non perde ocasión de afundir o que nela nace e medra fóra do seu propio círculo que traza coa punta do seu ego. Non soporta o Habeas Corpus (dos demais). A visibilidade (dos outros).

A Síndrome do Cangrexo é diferente da envexa. Envexa en literatura ten que haber, como no mar. Outra cousa son figuras como as do rosmón, o perrenchas ou o encabuxado, tan necesarios para a animación cultural. Aínda que hai ter conta do cínico camanduleiro, como aquel que cada nadal se achegaba en Zaragoza moi sorrinte a Luis Buñuel con aceno de felicitalo e logo, ao despedirse, lle soltaba: "Su última película muy flojilla, don Luís, muy flojilla". E así un ano tras outro, até conseguir o moi huevón que Buñuel non volvera a Zaragoza.