A terra nas maletas, TVG e Zeca Afonso

"Que hai detrás do mar e do meu mirar?", preguntábase Eduardo Chillida. Volvemos mirar o mar, oímos o latexo sentipensante da súa memoria, por mor dun novo enviado do Leviatán. Un Leviatán que agora chamamos Sociedade do Risco, que é algo así como a Globalización do Monstro. A nós retorna como un Buque Velenoso, cíclico, coa teimosía de quen vai construíndo unha mitoloxía destructiva. Xa que perdemos as sereas e os homes mariños, vennos dicir a historia, encheremos o voso baleiro con monstros de nomes inesquencíbeis. Urquiola, Cason, Prestige... Algo teñen xa da estirpe de Xerión, aquel noso primeiro tirano, soterrado baixo o faro do Monte Alto. Por sorte, o deste ano, o Osterdijk, foi un episodio menor, por unha criatura menor e con mala conciencia, cargada de Quince Quince Quince, unha sobremesa química ben coñecida nos herbais de Galicia.

A MARCHA DAS MALETAS

En Berlín, o martes, día 27, participei nun coloquio aberto no que o asunto central era a literatura e o compromiso cívico, máis en concreto no eido ecolóxico. Cinco anos despois, sorprendeume o interese, a simpatía e o coñecemento do que foi a mobilización pola "marea negra" e o caso Prestige. Alí puiden comprobar que o Nunca Máis converteuse nunha referencia exemplar para a loita ecolóxica no mundo. Sorprendeume porque ía un pouco queimado polo trato destes últimos anos en Galicia, farto dos cínicos profesionais dedicados á produción de desmemoria. Decidiron deostar e silenciar esa epopeia galega do Nunca Máis. Pasará o tempo, e en vez de desmemoria, aboiará a estima por todo aquilo. O verdadeiro valor daqueles días en que a terapia solidaria e a liberdade activa ocupou o espazo público.

E aboiarán as maletas, as cruces feitas de remos e os miles de paraugas que, como ás, permitiron a simbólica elevación de Galicia. Un dos aspectos que máis reclamou a atención no encontro de Berlín foi ese carácter de creacións artísticas que tiveron as manifestacións de Nunca Máis. O Enterro do Mar (a Revolución dos Inocentes), que encheu de cruces e candeas o areal do Orzán, a topografía humana dos cincuenta mil escolares que debuxaron cos seus corpos a liña do mar (aquí Chillida diría: "Cunha liña únese o mundo, cunha liña divídese; debuxar é fermoso e tremendo"), a Marcha das Cen Mil Maletas (9.2.03)... Fálase xa delas como das máis grandes performances de arte reivindicativa. Iconografía popular reinventada como arte povera (arte pobre). Acontecementos vivos do land-art (arte da terra).

Naquel obradoiro solidario, un dos que imaxinaron a Marcha das Maletas foi Pepe Galán. El fora un pioneiro no land-art en Galicia. Unha das súas intervencións foi, en 1985, o gran prisma de vidro que emerxía do mar na ría de Betanzos. Galán conseguía representar a imaxinación da auga. Vinte anos despois, no inverno do 2005, foi coa maleta a Caraña do Medio, encheuna de terra e marchou con ela. Un dos actos artísticos máis cargados de sentido que coñezo. Agora, no seu obradoiro persoal, nun baixo do Monte Alto, Galán prepara Mayday, unha inquietante exposición da memoria do mar garda en bidóns ou en mapas e caligrafías feitas con po de ferro e soldaduras ás que chegamos por miradoiros en forma de ollos de boi ou peixe feitos con vidro de parabrisas. Parabrisas ás veces en cachizas. Como a nosa terra.

OS 435 MINUTOS

A televisión é unha maleta e a pantalla da TVG é, dalgún xeito, o parabrisas colectivo. Despois do cambio político, e das esperanzas postas no novo goberno, tense falado moito do caso Superpiñeiro como unha especie de test. A igual que o Superdepor cae máis simpático cando é simplemente O Depor, o mellor que lle pode pasar a Superpiñeiro é que se converta en O Piñeiro. Iso tamén é un cambio.

Qué hai de novo na maleta da TVG? É de xustiza falar dunha TVG moi diferente no eido cultura. En tempo dedicado, unha verdadeira revolución. Pasouse de 55 minutos á semana a 435 minutos, a maior porcentaxe en calquera cadea non temática. O Libro aberto, que presenta Manolo Romón, vai xa por 40 emisións e cunha cota de pantalla do 8,5% de media, moi superior a programas da mesma factura como o Estravagario da 2. Mesmo por ese resultado tan meritorio, hai que criticar a súa hora de emisión, propia de aves noitebregas. Mellor trato horario, mesmo en tempos de máxima audiencia, teñen os programas Alalá, Miraxes (Xandra Tedín e Miguel Fernández) e o novo Historias de Galicia (dirección de Xosé Manuel Vega), dunha factura magnífica. Como hai calidade en Planeta Cine, Onda Curta e Ciencia nosa. Esa atención á cultura permítenos non falar dunha idade de ouro, mais si dunha televisión anovada e digna. Algo importante: ese incremento de programación cultural, fronte á idea convencional dos programadores, non representou un lastre para a audencia. Agora falta que os políticos se tomen en serio a posta en marcha dunha segunda canle, tan importante para alargar a panorámica e mellorar os fornos da chamada "industria cultura".

"VENHAM MAIS CINCO!"

Confeso que non vexo moita televisión. Iso si, cando podo, déixome arrolar á tardiña por Paco Lodeiro, Jorge Mira e Iolanda Castaño en Cifras e letras. Non, non vexo moita televisión, pero non faltarei o 25 de abril. A TVG prepara, con guión de Andrés Mahía, unha homenaxe a Jose Zeca Afonso. Cúmprense vinte anos do pasamento do lendario autor de Grândola vila morena, a canción que foi o sinal da Revolución dos Caraveis. Por certo, a estrea pública desa canción tivera un escenario galego e dous anos antes. Foi no Burgo das Nacións, o 10 de maio de 1972, cando os pavillóns de estudantes en Compostela eran un espazo de resistencia. Zeca Afonso tiña un triángulo máxico: Portugal, África e Galiza. E Timor! A primeira vez que escoitei falar da loita de Timor foi por boca de Jose Afonso. Tivo grandes amigos galegos: Benedicto (que actuou con el e a quen moito quería), Manolo Bello (o máis galego dos portugueses e o máis portugués dos galegos), Manuel María... Falar de Zeca Afonso é facer vibrar a esperanza, colocarse fora do trazo da morte. Comprometido sempre, a música ía con el, formaba parte do seu corpo. Se Zeca Afonso nacera en USA, sería... Bo! Venham mais cinco! Eu agora vou abrir a mala de mão do meu coração e escoitar unha das cancións máis fermosas do universo: Verdes são os campos.

AS MIGAS

O grafiteiro. Leo nunha parede: "Non deixemos os negocios do mundo en mans do mundo dos negocios". Hoxe o grafiteiro anarquista anda ben inspirado. Na rúa da Torre escribiu esta pregunta na parede: "Hai vida antes da morte?".