A vara para medir a Anxo Lorenzo

Roberto Varela, ao final, gañou a partida dos adxectivos. “Ensimesmada” e “acomplexada” valéronlle unha disputa pública cun amplo sector da así cualificada cultura galega. Once premios nacionais propuxeron daquela cobrar a ofensa coa súa demisión inmediata. Pero iso foi hai dous anos. Hoxe o exconselleiro apaña calificativos ben distintos entre quen foran os seus interlocutores: próximo, dialogante, ben intencionado, comprensivo, cordial... Dá igual o sector, a opinión parece unánime. Vese que o embaixador tirou do seu oficio, a empatía. As políticas son outra cousa.

Dos compromisos que o exconselleiro de Cultura levou ao Parlamento na súa primeira comparecencia, en xuño de 2009, só deu cumprido tres: rebautizar a biblioteca do Gaiás para que non fose nacional, deixar inacabado o complexo e poñer a dieta os orzamentos da consellería. “Acabouse esa idea da Administración como caixa pagadora”, díxolles aos deputados. E tanto. Aí están as empresas do teatro e a música a reclamar, como “prioridade absoluta”, que a Xunta lles liquide as facturas pendentes.

Varela prometeu na Cámara que a lei de bibliotecas se aprobaría en 2010, no Ano do Libro, e aínda segue en tramitación, como a de patrimonio. Axitou a bandeira da proxección internacional e hoxe a Xunta acode a menos feiras do libro ca antes. Dixo que habería unha biblioteca do Estado en cada cidade con máis de 75.000 habitantes, e Vigo, que supera os 300.000, segue pendente. Mesmo o “bilingüismo integrador” que cuñou aquel día no Hórreo acabou convertido en motivo de escarnio por culpa dun tradutor automático. Desván de los Monjes foi un hit en Youtube.

O gasto público en cultura caeu máis do dobre que o presuposto da Xunta

Cando avanzou que o Centro Dramático Galego (CDG) ía ter produción propia, cousa que viña sucedendo dende a súa fundación en 1984, algúns empezaron a entender. O conselleiro revelaba a febleza da súa posición no Goberno de Feijóo. Ningún outro membro seguía a súa comparecencia dende o escano. Estreábase nun cargo case accidental con pouco apoio e menos asesoramento. “Víase vir”, arrisca agora o presidente da asociación de actores, Antonio Durán Morris, “que a decisión máis importante no campo da cultura nesta lexislatura ía ser a supresión da consellaría”.

O tropezón resultou profético. “Hoxe o CDG non existe”, di Morris. “A situación é de abandono total. Non coñecemos nin o orzamento nin a programación para este ano, e vemos certa falta de entendemento entre a dirección e a consellería. Deben confiar na potencialidade do sector teatral galego para saír da encrucillada, pero a responsabilidade é súa”. No mellor dos casos, cuns recursos moi minguados, a directora do Centro, Blanca Cendán, sacará adiante este ano a través de coproducións.

A caixa pagadora, como prometía Varela, deixou de funcionar. Sábeo ben o novo secretario xeral de Cultura, Anxo Lorenzo, que estes días inicia a rolda de contactos cos distintos sectores tras asumir o cargo procedente de Política Lingüística. A consellería á que pertence, agora Cultura e Educación, acumula facturas sen pagar dende o inicio da lexislatura. Para Joaquín Martínez, á cabeza de Asociación Galega de Eempresas Musicais (AGEM), onde se agrupan as principais promotoras, é a prioridade número un. Para Salvador del Río, presidente da patronal do teatro, Escena Galega, aínda máis. “A situación é calamitosa”, retruca. “As compañías necesitan cobrar xa”.

“A industria necesitaba un home forte no Goberno”, laiase Morris

O gasto público en cultura, segundo o Observatorio da Cultura Galega, caeu un 42,5% entre 2008 e 2011, máis do dobre que os orzamentos xerais da Xunta. “Precisamente porque o contexto é tan adverso”, argumenta Morris, “a industria necesitaba neste momento un home forte na Xunta, alguén con peso específico que pelexase os presupostos, e non foi así. Entre o seu descoñecemento da realidade, o desinterese do Goberno e a crise que lle tocou, estamos como estamos”.

Varela deu varios sinais de fortaleza na consellaría. Primeiro, e contra o parecer do PP, impuxo a elección dos directores do Centro Dramático e o Centro Galego de Arte Contemporánea (CGAC) por concurso público. Actores e compañías considérano aínda hoxe un sistema sensato moi mal executado. “Unha chapuza”, ao ver de Del Río. O outro golpe na mesa foi a creación da Dirección Xeral do Libro, que os editores interpretaron como un sinal de que a unanimidade na aprobación da Lei do Libro en 2006 non quedara en nada. Supoñía, na entreliña, recuperar o carácter “estratéxico” do sector. Tampouco existe xa. Manuel Bragado, presidente da Asociación de Editores (AGE), accede a facer balance cunha advertencia: “Queda só un ano de lexislatura, nada vai cambiar. A desaparición da consellaría evidencia a nosa perda de peso político, a pesar de que as industrias culturais merecen unha atención específica e hai un mandato estatutario que cumprir. Vai ser moi difícil que se celebre o Congreso do Libro Galego, un compromiso de Varela, pero esperamos que se respecten os pactos de mínimos na compra de libros para bibliotecas e a proxección exterior, en constante retroceso”.

O escenario que se atopan os novos xestores da cultura, en efecto, está revolto. As ferramentas tamén son máis pobres. “Volvemos ás estruturas da preautonomía”, resume o presidente da Asociación de Escritores en Lingua Galega, Cesáreo Sánchez Iglesias. “É gravísimo que non haxa un responsable da política cultural sentado na mesa do Goberno, cando ademais o sector achega o 2% do PIB. Galicia sen cultura é como un corpo sen cabeza”.