Pardo de Cela, de heroe nacional a farsa histórica

Nun vello número d'A Nosa Terra, anterior á Guerra Civil, Álvaro Cunqueiro definía ao Mariscal Pardo de Cela como "heroe nacional". Pasaron os anos e a historia, e Cunqueiro, Pardo de Cela e o papel de prensa volveron coincidir. Mais a vida dera unha cantas voltas, moitos dos compañeiros de xeración do mindoniense foran mortos ou asasinados, un golpe de Estado partira en dous o século XX e o escritor fichaba nas páxinas do Faro de Vigo. E as súas consideracións sobre o devir de Galicia mudaran: Pardo de Cela, e a súa peripecia, xa non era un redentor, senón "unha farsa".

"Na obra xornalística en galego poderemos observar a evolución ideolóxica de Cunqueiro", di Iago Castro Buerger, que tamén canda Xosé-Henrique Costas colleita os escritos dun tomo que verá o prelo de Galaxia a finais de ano. Ou como loaba a figura de Manuel Antonio, "o escritor máis grande do seu tempo", nas páxinas de Galiza, a revista que titelaba en Mondoñedo, ou as súas incendiarias proclamas nacionalistas. Todo antes de 1936. "Despois pasa mesmo a cuestionar o 25 de Xullo como data 'que separa aos galegos", anota Castro. El Pueblo Gallego, Vallibria, Yunque ou Resol nos días da República, e La Noche, Galicia Emigrante ou Grial en plena ditadura, acolleron os textos de Cunqueiro agora exhumados das hemerotecas. Pero, sobre todo, o Faro de Vigo, xornal que dirixiu entre 1965 e 1970 e no que redactou vaticinios, crónica deportiva, relato de viaxes, artigos de opinión.

"Será interesante estudar as múltiples relacións do seu xornalismo coa súa literatura", argúe o editor, "e confirmar que toda a súa obra forma un macrotexto, unha escrita ligada entre si máis alá dos xéneros". Os personaxes dos poemas aparecen despois en reportaxes de Arte y Letras e, ao tempo, agroman nas páxinas das novelas ou nos artigos, célebres, de El Envés -cabeceiro das opinións de Cunqueiro no Faro. "Escribiu en galego en tempos moi fodidos, en parte grazas a Del Riego", puntualiza Iago Castro Buerger, quen matiza triste que, nos setenta, o galego atinxiu unha mellor saúde na prensa que na actualidade.

Para poder dexergar o carácter total da obra cunqueiriá, no entanto, falta unha edición das obras completas. María do Cebreiro, poeta e investigadora que no seu ensaio Fogar impronunciable atendía ao Cunqueiro tradutor, bocexa unha explicación para esta ausencia. "Cunqueiro é Cunqueiro, dende o punto de vista da edición hai que comprendelo tal e como é, non como nos gustaría que fose", aduce. Refírese ás incertezas de editar "a obra completa de autores bilingües. É algo que aínda non sabemos facer".

Segundo Iago Castro, baixar ao miúdo do texto esixe amais un asunto por resolver: "Un corpus da súa obra ben definido sería a primeira fase". Ninguén sabe con exactitude canto e que escribiu un autor que foi elitista e popular, que estivo na reserva e na vangarda. "A incuria no xeito de editar é síntoma dunha falta de reflexión colectiva sobre o significado da transmisión do pasado literario", conclúe Do Cebreiro. Polo momento, malia todo, a vida de Cunqueiro nas librarías continúa. A editorial madrileña Alento vén de botar á rúa unha edición bilingüe de Mar ao norde, o primeiro libro de poemas do de Mondoñedo.