Anatomía d'Os Eidos'

No meu caso Uxío Novoneira foi, por goleada, o poeta dos póster. Na miña habitación de teenager o Vietnam Canto e o Letanía de Galicia lucían xunto a un rostro de Mao Zedong. Máis tarde, na universidade, Uxío Novoneira seguía colgando da parede. Agora tratábase dun cartel de CC OO, cunha ilustración de Xaime Quessada que conmemoraba o asasinato de Amador e Daniel, os dous obreiros tiroteados pola policía o 10 de marzo de 1972 no Ferrol, que incorporaba este breve haiku: "Erguéstesvos cedo aquel día / o costume do traballo / mañá cedo / para facernos coa vosa morte". Foi natural que, cando se celebraban os 30 anos da edición d'Os Eidos, quixera facerlle unha entrevista ao que era, sen dúbida, o poeta galego que tiña en máis aprecio. Saíume un pouco heideggeriana porque naquela altura algúns -recordo agora a Manolo Forcadela ou ao falecido Ramiro Fonte- quedamos fascinados polas Interpretacións da poesía de Hölderlin, traducidas ao castelán por José María Valverde. A Novoneira víñalle como un anel ao dedo a idea de que o poeta ao nomear as cousas crea o Ser.

"Non escribiría eses poemas se non esperase que a terra mo pode dicir todo"

"Logo de empezar a escribilo intimei con Piñeiro. A ditadura uníanos"

"Os Eidos' vai por esas olladas de cativo tan tremendas, sen intención nin nada"

"Para o libro partín cáseque só do xeito da cantiga popular e o estilo da fala"

- Os anos escuros. "En 1952, cando fixen o servizo militar, pedin vir para Santiago. Aquí había unha gran peña literaria no Café Español, na Rúa do Vilar: a ela acudían Carlos Maside, Otero Pedrayo, Piñeiro, García-Sabell, Río Barja, Ramón Lugrís... E tamén Manuel María e máis eu, que baixabamos do cuartel de San Caetano. Logo de empezar a escribir Os Eidos tamén intimei moito con Piñeiro. A ditadura uníanos a todos.[...] Foi un recital cunhas palabras previas [en 1957]. Era a primeira vez que se falaba galego nun acto público en Compostela e todos nos demos conta e había unha tensión auroral. Estaban todos os galeguistas -menos don Ramón, que se fora a Trasalba e mandara unhas palabras. Estaban tamén Bouza Brey e o pintor Urbano Lugrís, e os 10 ou 15 estudantes galeguistas no Círculo Mercantil, entre eles Ferrín, de 19 anos".

- Lecturas. "Na pureza do libro [Os Eidos] inflúe a miña falta de lecturas galegas previas a el e un partir cáseque só do xeito da cantiga popular e o estilo da fala. [...] Dase o caso de que eu tiña lido a poesía de gran número de pobos do mundo, con maior ou menor amplitude. Tiña lido poesías mesmo exóticas antes de ler poesía galega porque non sabía que existía poesía galega. Iso dáche unha idea da situación. Nós podiamos chegar á universidade sen saber isto, tamén sen saber da existencia do galeguismo. [...] Quere dicir que empecei a escribir en galego sen ter lecturas galegas, case. Lera xa as poesías orientais, a poesía bíblica, a exipcia, os Vedas, a poesía india... Tiña lido todo menos a poesía grega e latina. Tiña lido a poesía negra, curiosamente, nunha antoloxía francesa que atopei na Biblioteca Nacional e cuxa versión ao castelán era de don Manuel Azaña".

- O paso ao galego. "O certo é que eu escribín en castelán até os 22 anos, xustamente ata que cheguei a Compostela e econcóntrome coa peña do Español. Manuel María e máis eu chegamos aquí no ano 52. Manuel María xa escribía daquela en galego con plenitude, en primeiro lugar. E despois, ao encontrarme co grupo de Santiago, descubrín de súpeto que aquela lingua que eu só falaba tiña tamén unha literatura. [...] Cando empecei a escribir en galego abandonei o xeito vangardista de escribir que tiña, automaticamente. Recordo un poema que se publicara en Madrid, nunha revista que se chamaba Bengala, que podía ser como Os Eidos, quere dicir: un nunca se encontra enteiro, un vaise encontrando a anacos nas cousas, 'pedazos tan lejanos a estas manos mías, que se quedan mirándome algunas veces, con los dedos tan llenos de súplica'. [...] Eu viña deste tipo de poesía, avanzada na expresión, e de repente pásome, de golpe, a unha forma de expresión popular. Porque, claro, como no galego só tiña como experiencia, como mostra anterior, a canción popular, que eu coñecía dende neno do Courel... A canción popular e o estilo da fala era o que me informaban".

- Os Eidos. "O importante d'Os Eidos -e quizais o único que non é espontáneo neles- é seguir o fío condutor, non deixalo apartar da natureza, mantela sempre no centro puro. Non saírse da pura extensión da natureza. [...] A terra para entregarse esixe unha longa convivencia e a paisaxe... poetas que nin a terra coñecen de visita teñen escrito aceptabelmente sobre ela. Dada a natural ensoñación que a natureza provoca sobre o home, e mesmo o propio mito da natureza, provocan a atención sobre ela e o desexo de escribir sobre ela. Mais outra cousa é unha experiencia directa, profunda e apaixonada, unha continua experiencia íntima coa terra. [...] Eu non escribiría Os Eidos se non esperase que a terra mo pode dicir todo. Eu esperaba dela toda comunicación, unha cousa, un lugar, un eido, un ámbito de estancia. Os Eidos nomean o mundo e ao nomealo, convócano, convócano e acode. Invócalo e acode, ti non notas? 'o lobo, os ollos, o lombo do lobo'. Está aí o animal, mesmo en movemento, os ollos en movemento..."

- O misterio. [...] o poema achégase a tentas. É unha obra misteriosa. O misterio fónico está falando co misterio da emoción aquela. Eu era moi estrito co que quería dicir. Anque tivese vaguidade era moi estrito. Eu sabía cal era a emoción e nunca me apartaba dela. Eu non deixaba irse a palabra. A palabra vai ata onde di verdade. A palabra non a deixo irse de seu. Detéñoa xusto onde acaba a miña experiencia. [...] Sobre todo ese silencio que rodea o poema. Iso é verdade. Hai un respecto ante aquilo. É como se a natureza estivese aí e o que comunica é silencio, realmente. Non puro silencio, senón un silencio que se pode interpretar se se ten unha gran carga de amor. [...] A natureza é tan varia, tan profunda, tan poderosa, tan tremenda..."

- Relixión sen Deus. [...] estaba na natureza sen Deus. Quizais ela suplantábao. Talvez por estar sen Deus pedíalle sustentación á natureza. Unha sustentación segura, confiábel, algo certo en que fincar. Seguramente isto é o que lle dá tensión ao libro. [...] Por que é un libro relixioso? Porque o sagrado, xa non digamos o relixioso, o sagrado é o máis profundo. As capas máis profundas do teu recordo. As capas que responden ás primeiras miradas, ás olladas de neno. O que está primeiro sedimentado, iso é o máis sagrado e o máis profundo. E n'Os Eidos vaise por esas primeiras capas de memoria, por profundas medicións do mundo, a por esas olladas de cativo tan tremendas, tan desprovistas de intención e de nada. Que van a polo mundo. Como o pasado profundo tamén ven do teu pobo. Por iso a emoción nacionalista é tan grande, é tan sagrada. Porque a emoción nacionalista está ligada ao pasado remoto do teu pobo. Todo o que pasou ao meu pobo pasoume a min. Ese resto que quedou do teu pobo quedou na fala precisamente. [...] Por iso non son doados de desmontar os nacionalismos. É todo o que queda. Todo o que non naufragou do pasado. E queda en todos nós, nos ademáns, no ton de voz".