A controversia Piñeiro

Nin Lois Pereiro, nin Xosé María Díaz Castro, nin Ricardo Carvalho Calero, nin Florencio Delgado Gurriarán. A Academia da Lingua decidiu, o pasado sábado, que o Día das Letras Galegas de 2009 estará dedicado a unha das figuras máis polémicas do galeguismo recente: Ramón Piñeiro. O responsábel da liquidación do nacionalismo político na posguerra pero tamén impulsor do grupo de intelectuais que promoveu a editorial Galaxia, nado en Láncara en 1915 e morto hai 18 anos en Santiago de Compostela, segue a provocar reaccións enfrontadas entre os axentes culturais.

"A polémica sobre Piñeiro procede, ao meu ver, de dous aspectos", fala o académico Xosé Luís Franco Grande, "o primeiro, descoñécese a súa figura, que non está tanto nos seus escritos éditos como nos inéditos. O segundo, discútense asuntos que noutros países non se discuten: Piñeiro comprendeu que o esencial no galeguismo era a cultura galega". Para solucionar a incógnita dos inéditos de Ramón Piñeiro, continúa o autor do libro memorial Os anos escuros, haberá que agardar á tese de doutoramento que Miguel Barros, presidente do consello de administración d'A Nosa Terra, lerá en novembro. "Trátase dun traballo monumental", asegura Franco Grande, quen non dubida en cualificar de "superior" a "cabeza" de Piñeiro.

"Hai que moderar o culturalismo dos 50 coa consigna de galeguizar partidos"

O nacionalismo actual asumiu o programa 'piñeirista', din os consultados

"A controversia sobre o de Láncara ten que ver coa rúbrica culturalismo", apunta o ensaísta Antón Baamonde. Na decisión estrátexica de abandonar a loita política e as siglas do Partido Galeguista, na década de 50, e substituílos por resistencia cultural reside o pecado orixinal de Ramón Piñeiro. "No exilio non estaban polo labor e o novo nacionalismo interior axiña se posicionou en contra do culturalismo", lembra Baamonde. A case coétanea confluencia dos escapados do galeguismo coas correntes marxistas e terceiromundistas, onde enraiza o actual BNG, opúxose frontalmente ás teses piñeiristas. "Pero hai que moderar o culturalismo dos 50 coa consigna de galeguización dos partidos dos 70", opina o ensaísta, que naquela altura militaba na Unión do Povo Galego: "Non é que comparta o punto de vista de Piñeiro, pero ser Mao Zedong en 1977 tampouco é o grande acerto do nacionalismo galego".

Piñeiro, "o grande animador cultural de Galicia nunha época complicada", ao ver de Franco Grande, deu finalmente en formar nas fileiras do PSdeG-PSOE nas primeiras eleccións ao Parlamento Autónomo. O director da revista Tempos Novos, Luís Álvarez Pousa, que frecuentou a célebre mesa camilla de Xelmirez 15, afirma que "os debates sobre a realidade ou a irrealidade do piñeirismo ou ulroamismo [Ulm Roam, personaxe da novela Retorno a Tagen Ata, de Méndez Ferrín, inspirado en Ramón Piñeiro] son froito dunha época na que el asume un protagonismo mesmo mediático non conectado co nacionalismo, senón co galeguismo. Hai unha loita de poder, de presenza pública".

"Moitos dos que estigmatizaron a Piñeiro iniciáranse da súa man á vida pública", di Álvarez Pousa, "hai moito de 'matar ao pai". Aínda que non concreta, sobre o seu discurso planan as sombras de Xosé Manuel Beiras, protexido de Piñeiro e do grupo Galaxia, e de Xosé Luís Méndez Ferrín, que pasou de dedicar ao galeguista o seu primeiro libro de relatos -Percival e outras historias (1958)- a efectuar a impugnación máis contundente da significación política do piñeirismo en Retorno a Tagen Ata.

Pero é o sociolingüista e profesor Henrique Monteagudo, que vén de editar o discurso de ingreso de Ramón Piñeiro na RAG en 1967, A linguaxe e as linguas, quen máis nitidamente sitúa a cuestión Piñeiro: "O seu problema é o de quen se adianta demasiado ao seu tempo. Nos anos 50, cando o marxismo dominaba o campo intelectual, Piñeiro defendía unha democracia federal e europeísta, un modelo democrático e non soviético nin chinés". O actual nacionalismo hexemónico, malia ao seu enfrontamento histórico cun Piñeiro que amais foi deputado polo PSdeG, asumiu boa parte do programa piñeirista. Neste punto coinciden os consultados.

"Cómpre coñecer ben ao personaxe", salienta Monteagudo, "e revisar dúas ou tres cousas da historia recente de Galicia, entre elas o cambio de táctica no galeguismo e a Transición, na que foi figura central". Para Franco Grande, sen medias tintas, "houbo un momento no que se traballaba en Galicia porque Ramón Piñeiro tiraba de todos". Aquel Ramón Piñeiro, fai memoria, que percorría como podía o país: en tren, en ómnibus, no coche dos amigos.

O balance que realiza Antón Baamonde conéctase con certas tentativas irresoltas do galeguismo político. "Nos 60, os galeguistas foron incapaces de crear un partido burgués ou de centro", considera, "e aquel era o intre de facelo. O que pasa é que temén é certo que se lle atribúen responsabilidades para encubrir as incapacidades dos que estaban ao seu carón". Baamonde certifica unha última conclusión: "Pero hai que recoñecer que o nacionalismo moderno, retórico e culturalista, non é tan diferente do piñeirista".