"Asistimos ao holocausto do rural galego"

Emilio Araúxo (Coles, 1946) vén de publicar Act ivida desc ulturais, un longo poema visual acumulado desde 1986. O poeta, filósofo, etnólogo, tradutor e editor de Amastra-n-Gallar fotografou durante todo ese tempo unha vella cociña labrega de Terra de Caldelas. Fíxoo "á busca dalgún recurso de pensamento para a supervivencia". Araúxo reborda deseguida o formato da entrevista. Comeza o diálogo con Derrida, un dos seus profesores en París, e a súa metáfora da poesía como ourizo cacho. "Hai que escribir desde a humildade das cousas", di. "Moi preto da terra, como o ourizo". O carácter punzante do poema e o animal que usa as púas para protexerse do poeta.

Pregunta. Volve vostede a recuperar o rural para a poesía galega.

"Non vale o discurso romántico de satanizar os medios. Para servirse deles, hai que examinalos primeiro"

"Quizais sexa o momento de crear de novo a idea de pobo baseada nos conceptos de paz e respecto"

"O poeta é alguén que sempre debe estar fóra porque o seu traballo é enigmático para el mesmo"

"O poema é un enigma, unha letra, unha fórmula matemática que vehicula un pensamento"

Resposta. Nesta shoa [holocausto] do rural á que asistimos parece que é imposible o recurso ao poema. Penso que na desaparición do mundo labrego haberá que loitar polo principio de unicidade e alegría que implica todo poema.

P. Semella claro en act ivida... o recurso ao Igitur, o poema onde Mallarmé descende onda os antepasados.

R. É curioso como un poeta coma el orientou de xeito decisivo esta experiencia fotográfica, a partir do motivo do descenso. Baixar á tumba dos antepasados, apagar a vela e resucitar, pero se queres cunha precaución, sabendo que o descenso é impracticable porque nos leva a perdernos no que Badiou chama o esquema romántico da encarnación. Están a herdanza, a vivencia e a imaxe, que para min se presentou desdobrada. Por unha banda sentín que, cando a atrapas nun poema visual, irreductiblemente se presenta como unha imaxe obscena. É difícil depositar nela o que foi o horror da shoa, esa foi a miña loita permanente. En tensión con esta liña de traballo presentábaseme a necesidade de converter a imaxe nunha especie de deducción do paraíso, nun enunciado afirmativo que prometa un poema reversible, que a época intermediaria na que vivimos é reversible. Creo que no libro hai esa tensión, a tentativa de presentar a imaxe ferida e a imaxe como efecto de beleza, para captar ao lector. Derrida di que escribimos na cinsa e con cinsa, e para min é tamén a experiencia diaria permanente... É difícil tratar isto.

P. Pero darlle voz a ese mundo labrego coa intencionalidade da filosofía é un trazo singular no seu discurso e na tradición poética galega.

R. Eu non son nin de lonxe un filósofo, senón simplemente un poeta. Canto ao de singular, todo depende de cara onde se mire... Vístome con roupa doutros e quero saber cara onde mira a miña mirada de cego. Quizais todo se trate de agradecer e pensar, como dicía Celan. Tamén penso nunha idea de Novoneyra que me alimenta. Nos últimos meses da súa vida díxome que clamaba pola tonalidade poética, pola maré favorable. Sexa cal sexa o desexo, debe manterse o esforzo pola maré favorable, aínda que eses sexan momentos raros.

P. Cando se decidiu a estudar Galiza?

R. Para descubrila tiven que dar ese rodeo descrito en centos de sitios, e din a volta por París, onde tiven como mestres a Derrida, Badiou, Althusser e Lacan, este a través do seu xenro e discípulo Jacques-Alain Miller. Para min Galiza daquela era un significante neutro. Nos anos roxos [os 70] , tan cheos de luz, eu pensaba en termos de marxismo, comunismo, revolución...

P. Novoneyra describiu o seu traballo en Tempos serodios, o seu primeiro libro de relatos, como un tratado de etnoloxía poética. De onde lle veu esa afección polo imaxinario grotesco do Entroido?

R. Dunha especie de dandi que un xamáis asociaría co Entroido. François Regnault, quizais o máis grande teórico do teatro, no grupo de discípulos de Althusser. Foi a primeira man que estreitei en París, a persoa que me descubriu a Bakhtin. Aí foi cando iniciei un achegamento ao mundo rural galego, a través do rego do Entroido. Pero en todo caso son un etnólogo salvaxe. Por Bakhtin vivín un pouco a etnoloxía e funa convertendo en tarefa poética. Iso viuno moi ben Novoneyra. Os Eidos para min era un libro de peto. Á parte de Ferrín, mestre meu no bacharelato, que deixou aletargada en min a paixón polo país.

P. A maioría das experiencias que nos vencellaban a ese herdo cultural desapareceron. Pérdese así tamén o sentido de comunidade?

R. Son conceptos sometidos a moitos reexames. Pero manteño a sospeita da comunidade inencontrable de Badiou. Hai que estar na acción restrinxida, o concepto de Mallarmé, e iso implica que non podes deixarte levar polo cazolo do sentido, pensar que calquera pensamento é local. Na palabra comunidade o perigo é totalizar. Eu estou a proba nesa dobre escisión entre o xesto deconstructivo de Derrida, segundo o cal vivir é traducir, engadir unha homonimia máis, e o da dimensión do acto de Badiou. O obxecto deconstructivo é máis doado cá aposta polo acto. Derrida dicía no seu testamento teórico que vivía coitando contra si mesmo. Eu tamén sinto iso.

P. É posible afirmar desde aquí un discurso complementario de identidade cultural e xustiza social?

R. Eu non estou lexitimado para facer afirmacións. Quizais sexa hoxe o momento de crear de novo a idea de pobo baseada en dous conceptos: paz e respecto. Esta idea conmóvome e resúltame atractiva. Eu non teño unha experiencia política que me permita extraer verdades ou directrices. Si considero, porén, que os libros que fago teñen unha dimensión ética.

P. Traduciu vostede algúns fragmentos de Badiou onde se discutía se a abstracción filosófica engurraba ou non as fontes do poema.

R. Si, pero falar do hermetismo sen esperanza de Mallarmé... Aquí hai posicións que van desde a de Rancière e Badiou á de Beck e Derrida. Para uns Mallarmé é un monumento, sendo que todo monumento é un monumento que falta, porque remite a un sepulcro. Uns ven nel un monumento fracasado, como Beck, que observa na súa empresa unha ambición que non acada o seu obxectivo, a creación dunha nova relixión. Fronte a iso, Badiou afirma unha liña de pensamento segundo a cal Mallarmé concentra os imperativos da nosa época en poesía e filosofía. A poesía é condición da filosofía como procedemento de verdade.

P. De que xeito?

R. O poema é un enigma, unha letra, unha fórmula matemática que vehicula un pensamento. Logo está o tema do imperativo da remuneración da lingua, liña que tamén emprega a psicanálise. Un moi descoñecido Joseph Attié [un dos mellores discípulos de Lacan, publicará en breve en Balices, a prestixiosa revista belga, unha recensión sobre a obra de Araúxo]. A lingua, como din os lacanianos, non é toda. É preciso que o poeta traballe para completala, aínda que sexa un obxectivo destinado ao fracaso.

P. Que o catálogo dunha editorial non venal como Amastra-n-Gallar sexa o máis exquisito de Galiza responde ao vello paradigma contracultural.

R. Non me gustan as derivacións do termo contracultura.. Aínda que as tiradas medias de Amastra-n-Gallar son de 150 exemplares, o de Badiou superou os 500. Si é certo que tiven a oportunidade de publicar obras galegas como Pequeno sol satélite, de Cesáreo Carballido, e a Anac-onda de Xulio Calviño, onde relata a súa experiencia no cárcere da Coruña. Esta si é unha figura espectral por decisión propia. Nel a diferencia entre autor e obra é case nula, case é máis brillante falando que escribindo, e iso é excepcional. Que se perda unha persoa coma esa no anonimato no que elixiu vivir, como Carlos Oroza, si que me dá rabia.

P. Como se pode garantir hoxe a existencia de espazos mediáticos singulares?

R. Non vale o discurso romántico de satanizar os medios por impuros. Para servirse deles hai que examinalos primeiro, como para desbotar ao pai hai que saber usalo. Por outra parte, Badiou é o filósofo vivo máis traducido do mundo e a penas se fala del. Esa é unha estratexia masiva desde 1968.

P. Como describiría unha hipotética industria cultural galega? Foi a Cultur.gal?

R. Convidáronme como asistente a título individual. Pero non sei... Non podo falar con seguridade dos conceptos de nación ou país, que para min son escudos. Eu son un ex poeta. Un poeta é sempre alguén que debe estar fóra porque o seu traballo é enigmático para el mesmo. O poeta non sabe o que di.