A Cidade da Cultura: entre a 'espalda' e a parede

A Cidade da Cultura vai camiño de acabar coa cultura galega.

Teño entendido (isto é unha exclusiva) que Fraga pensou en principio, e en serio, na construción dun gran zoolóxico. Fraga sempre di que os seus referentes son Cánovas, Churchill ou o bávaro Franz Strauss. Porén, e así o ten recoñecido, hai un heroe da infancia que os supera a todos: Búfalo Bill, o home que matou catro mil búfalos dunha arroutada. Por outra banda, ou pola mesma, levouse sempre ben cos políticos sudafricanos da época do apartheid e con eles andou de cacería. Así que non me estraña que quixese crear unha especie de Little Bostwana entre Compostela e o Pico Sacro. Mais alguén axudouno a ver a inmortalidade alén dunha sala de trofeos cinexéticos. Se vivimos nunha Nova Idade Media, no remake da arquitectura monumental, había que soñar cunha expresión grandiosa de futurismo arqueolóxico. Unha das Marabillas. E se D. Manuel se sentía a pracer polas pradarías coa carabina de Búfalo Bill, con non menos folgos ía entrar nun sprint histórico con Ramsés e Nabucodonosor.

A segunda viñeta da historia (e isto é outra exclusiva) é a presenza de Peter Einsenman en Galicia, para defender o seu proxecto, ataviado coas cores do Superdepor. Disque xa en Barcelona, no encontro da Unión Internacional de Arquitectos, presentarase coa camisola do Espanyol. Non era casual a indumentaria azul e branca na súa aparición galaica. Naquel período de graza, andou en retóricas con Lendoiro e mesmo fixo o bocexo dun novo estadio de Riazor, que polo que contan era moi estético mais tiña o problema da deconstrución. Entraría toda a viruxe do mar do Orzán. Estadio heroico. Outra fábrica de reuma.

Todo xenio ten algo de histrión. É Einsenman un xenio da arquitectura? Non o sabemos. Oxalá resultase selo. O artefacto arquitectónico como xigantesca instalación artística é a única esperanza para que Gaiás non acabe en Catástrofe Arquitectónica. Pode parecer un paradoxo, mais esa é a clave. Pura cabalística. O principio está no final: a construción dun deconstrutor.

Non nos enganemos. Gaiás foi concibida como arquitectura espectacular, á marxe doutras consideracións, como a utilidade, a proporción humana ou a medida do custo. O que sabemos de Einsenman é que non é un construtor. Xa o sabiamos. Os únicos que non o sabían eran os contratistas. Agora Pérez Varela, o conselleiro de Cultura de Fraga, ponse a turrar contra o arquitecto norteamericano que noutro tempo presentara como un mago. Dis que non é bo construtor! Tomen a ironía como queiran: o principal referente de Peter Einsenman é o filósofo Jacques Derrida, mestre da deconstrución.

Einsenman e Derrida fixeron xuntos o proxecto Chora L Works, para o parque de La Villette. Edson P. Pfützenreuter, profesor en São Paulo, resume así esta colaboración: "Verificamos que Derrida foi-se tornando cada vez mais zeloso com a construçao arquitetònica; ao passo que o arquiteto poucas vezes se preocupou com questões objetivas, tais como prazos, orçamentos e a segurança dos transeuntes. Ele estava envolvido com a busca de formas metafóricas da crítica ao logocentrismo proposta pelo filósofo. A obra, como outros projetos de Einsenman, não chegou a ser concluida, gerando um livro como o registro de suas idéias. Esta era, aparentemente, sua maior intençao".

Imaxinemos que todo o que pasou e está a pasar coa Cidade da Cultura forma parte dun libro que está a escribirse. Unha obra kafkiá. A min empezoume a interesar o asunto cando atopei un amigo electricista que andaba nas obras de Gaiás e calculou que farían falta 40.000 enchufes carísimos. Especiais.

-Como especiais?

-Invisíbeis. Que non se vexan.

Aclaroume que estaba a falar estritamente de electricidade e non de contratación de persoal. Logo comprendín que o asunto da invisibilidade ía moi en serio, e non só no apartado de conexións eléctricas. Durante o mandato de Fraga, Gaiás foi un espazo secreto. Como diría Huntington, teórico da guerra de civilizacións, "para ser forte, o poder necesita dunha certa escuridade". No monte de Gaiás reinaba a escuridade. Así, as poucas persoas que en Galicia falaron criticamente da Cidade da Cultura, foron tamén convertidas en invisíbeis. Aquel era o intre da denuncia. A obra estaba a principiar. Algúns dos galos que agora máis esbardallan, achantaron daquela e foron moi activos colaboradores na "desaparición" dos disidentes. Hai sitios onde a lista negra ordenada por Fraga, Pérez Varela et altri aínda está vixente. Outro tipo de deconstrución.

Co cambio de réxime, o tabú estourou. Caeu o muro, como en Berlín, un muro de néboa encofrada, e cadaquén aparece agora co seu petouto de formigón bretemoso. Silandeiros de onte xorden agora en Santa Irmandade, mesmo dispostos a derrubar o castelo da fantasía. Calquera ocorrencia ten eco. Que ben, que bárbaro este anarquismo mediático! Pasouse de non falar do que ocorría no monte de Gaiás a non falar doutra cousa. E eu sen saber o prezo dos 40.000 enchufes invisíbeis! Mágoa que a comisión de investigación non se abrira nada máis producirse o cambio de goberno. Ese saber, o estado de contas, debeu ser a primeira medida do bipartito. Porque neste falar de agora todo se remexe. É como unha grande rexouba. Dá que rir, que chorar. Mais a verdade vai esvaindo como a neve no Ártico.

Acabará dunha vez por todas a Cidade da Cultura coa cultura galega? Coido que non hai que preocuparse no sentido dramático. Calquera final do de Gaiás será apoteótica. Aberto ou pechado. Mesmo en ruínas, habitado por mouchos, curuxas e morcegos, Gaiás será un éxito. Ten razón o presidente Touriño: Gaiás será unha icona. A icona. A perfecta instalación artística do lusco-fusco de Occidente. O derradeiro bocexo que Einsenman, listo como un allo, non mostrou aos contratistas: un debuxo invisíbel.