Grandes, pequenos e cabróns

Algunhas televisións anuncian programas para elixir, por votación dos espectadores, a personaxe histórica máis importante de España, ao xeito do realizado pola Radio Televisão Portuguesa (RTP). Os Grandes Portugueses, así se chamou o invento, está a dar moito que falar porque o resultado foi espantoso, no dobre ou triple sentido da verba (que causa espanto e que é asombroso ou extraordinario). A maioría dos tele-votantes (atención a esa especie adestrada no mando a distancia!) escolleron a Antonio de Oliveira Salazar como o portugués "máis grande" de todos os tempos, desoíndo o proverbio da terra: "Falai no mau que ele sempre aparece". Oliveira foi o fundador do Estado Novo, ese eufemismo para denominar unha dictadura que durou 48 anos.

Os tele-votantes portugueses escolleron a Oliveira Salazar como o máis 'grande'

En Galicia coñecer coñécemonos todos, mais algún descoñecido haberá, digo eu

O segundo prócer máis votado foi Álvaro Cunhal, o líder histórico do Partido Comunista de Portugal. Polo visto neste experimento de democracia virtual, a televisión provoca unha extrema saudade ou unha saudade extremista. Mais postos a medir en grande, a diferenza neste caso é que Oliveira foi un grande carcereiro e Cunhal un grande prisioneiro. O telespectador profesional, como xa apuntou MacLuhan, tende a ser máis conservador do que o lector de xornais. A televisión tenche algo de esotérica e a xente pensa con razón que os defuntos están alí, á espreita, trala sebe da pantalla, a mirar o que fas. É mellor non incomodar co mando a Oliveira, darlle cera ao defunto. E a Cunhal, unha palmadiña: alguén terá que loitar contra os latifundistas nos eidos da eternidade.

Salazar, Franco e o Opus Dei

Na Idade da Televisión, o caso é ser o primeiro. Se o programa da RTP convocara a elixir O Máis Pequeno ou O Máis Cabrão, pois eu penso que tamén ganaría Oliveira Salazar. O problema sería para saír elixido O Grande Ibérico, pois aí tería que enfrontarse coa estatura de Franco, que ademais da Escolta Moura -unha especie de Al Qaeda franquista- e da corte de cronistas botafumeiros, levaba sempre consigo un palafreneiro medidor de alturas, que lle aquelaba un tamborete debaixo dos pés á hora de retratarse para a Historia.

Mesmo os chamados Viriatos, voluntarios portugueses no exército franquista, ficaron arrepiados coa extrema crueldade do fascismo español. Un deles, o embaixador Teotonio Pereira, chegou a definir aquela España nacional, filo-nazi, como "terra perigosa". Franco e Salazar asinaron o Pacto Ibérico, mais algo desconfiaban o un do outro, como colegas autoritarios e nacionalistas que eran. Un curioso sucedido histórico: A Pide (policía política de Salazar) vixiou e infiltrou os primeiros núcleos do Opus Dei en Portugal por sospeitar que eran troianos do réxime expansionista español. Mais esas anecdóticas e discretas regueifas non afectaron ao fundamental: o Pacto Ibérico foi, no fondo, un pacto de sangue de dúas dictaduras que sobre todo odiaban o libre pensamento e o estado liberal, aínda que despois axitaran o demo comunista.

Durante a guerra, en abril de 1937, Castelao e Suárez Picallo asinaron unha unha carta dirixida a Oliveira na que denunciaban o colaboracionismo criminal do seu réxime cos golpistas alzados contra a República. O illamento de Galicia convertera o territorio nun foxo mortal. Moitos galegos foron detidos pola policía salazarista que os devolveu ás poutas dos verdugos. Aquela rexa epístola de Castelao e o seu compañeiro tiña a forza dunha labazada dos mortos: "Cre vostede que os bos galegos -enloitados para sempre- poden vivir sen maldicilo? Pois nós dicimoslle que vostede causou o loito de moitas familias galegas por non abrir xenerosamente as portas de Portugal. E dicímoslle máis: vostede será para os superviventes de Galicia algo menos ca un asasino: será un cómplice de asasinos".

A outra cara da historia, da verdadeira grandeza histórica, estivo nas redes da resistencia portuguesa que salvaron moitas vidas galegas. E hai que rexistrar, tamén en xustiza histórica, que aquela resistencia tivo a súa cerna nos compañeiros de loita de Álvaro Cunhal. Así que cómpre proclamar, en contra do cómputo televisivo, que no escenario humano o segundo grande de Portugal foi ben máis grande que o primeiro. O que pasa é que os cárceres apenas saen nos libros de historia. E menos aínda nas televisións.

A que vén esta moda televisiva do hit-parade histórico? Das grandes tallas, XXL, da Historia? Viaxa na mesma ondada que esa literatura de cruzadas e tema santo que tanto abonda nos últimos tempos? Que o que se entende e se espalla como ideal de grandeza histórica? Se cadra é especular de máis, pero a min paréceme unha reacción pueril de sociedades inseguras, atrofiadas pola produción de medo. O Franklin Roosevelt dixo aquilo de que "o medo ao que temos que ter medo é ao propio medo". A orfandade do espectador ante a cota de terror diario nos informativos, o medo desatado vai á procura sempre de grandezas, de referentes que consideran fortes. Hai figuras tópicas que ofrecen ese perfil e que na península ibérica foron gravadas a cicel na cabeza de xeracións durante anos e anos de adoutrinamento e haxiografías de enciclopedia escolar. Algo importante falla cando hai persoas que consideran compatíbel a condición de demócrata ou liberal coa admiración histórica por un dictador. Hai fósiles no subconsciente que ás veces rexorden cando menos o pensamos. Por exemplo, co premer dun mando ou o movemento dun dial.

Non sei se a Galega ten algún proxecto nesta liña de ir á procura, por votación da audiencia, dunha Xerarquía histórica, Os Grandes Galegos, ou algo así. Penso que sería mellor idea ir á descuberta d'Os Galegos Descoñecidos. Eu ben sei que en Galicia coñecer coñecémonos todos, mais algún descoñecido haberá, digo eu. E hai coñecidos dos que se coñece moi pouco, como é o caso de María Casares: a súa vida daría para unha apaixonante serie na pantalla. Verbo de grandeza histórica, pensen na rareza de que o hospital público máis importante de Galicia, a residencia sanitaria da Coruña, leva aínda por nome o dun xefe da Falanxe, Juan Canalejo, tendo Galicia e a propia cidade figuras extraordinarias da medicina, sobranceiras, como Nóvoa Santos ou o médico Rodríguez, un santo laico que atendeu sen cobrar un peso as doenzas de miles de cigarreiras.

Velaí un exemplo de como se entendía a grandeza hai ben poucos anos: poñer o nome dun pistoleiro ao principal lugar de curación. E aí se mantén ese histórico disparate, sen que se active un electrón de vergoña institucional.