Sentado na maleta do emigrante

Durante un ano, o meu asento no estraño parvulario foi unha maleta. Era como estar sentado na Estación Marítima ou en Aduanas.

Despois do primeiro medo, o do ataque dos cabezudos, miña nai decidiu que non podiamos ficar sos tanto tempo miña irmá María e mais eu, mentres ela facía o seu roteiro de leiteira. Ás veces coidaba de nós miña madriña Amelia, que vivía no andar veciño. Pepe Couceiro, meu padriño, era un apaixonado da mecánica e do progreso científico. Durante un tempo centrou o seu enxeño nos motores de explosión. Foi quen de construír un automóbil bipraza a partir da estrutura dunha motocicleta. A súa intención era percorrer con aquela especie de cápsula as estradas galegas. Sempre tivo un espírito de Marco Polo. Tanto é así que chegaría a traballar como vendedor de especias, experto naquelas preciosas mercadorías aromáticas. A primeira vez que tiven a sensación de que alguén formulaba un pensamento revolucionario, facendo cambalear a unidade mundial en pesas e medidas, foi cando meu padriño Pepe mostrou unha chisca de pigmento na xema do dedo indicador, olloume en fite e proclamou con solemnidade: "Vale máis un quilo de azafrán que un quilo de ouro!".

O territorio iniciático, a primeira nación, era un triángulo: Santo Amaro, a prisión e a luz do faro

Había outros saberes segredos. O territorio iniciático, a primeira nación, tiña o xeito dun triángulo, se consideramos como vértices tres marcas monumentais. A primeira era o cemiterio mariño de Santo Amaro. Verbo deste lugar lembro oírlle a un veciño, en conversa con meu pai, a mellor loanza posíbel para un camposanto: "Este cemiterio é o máis saudábel do mundo!". O outro vértice, moi próximo ao noso fogar da rúa Marola, era a Prisión Provincial. Na tardiña, podíamos ver os prisioneiros dende os altos penedos. Ás veces emerxía dende o patio o murmurio dunha canción que axiña era acalada. Outras veces, subían aos penedos familiares que se comunicaban cos presos utilizando panos de cores como un código de sinais. Naquel miradoiro desacougante oín dicir algo que tamén fixo cambalear a miña incipiente noción verbo do tempo e do espazo: "Tan cerquiña e tan lonxe!". Estaba a poucos metros, mais a anos de distancia. Había que buscar unha esperanza. E alí estaba! Esa era sempre a luz do faro.

De nenos, contemplabamos aquela luz como a dun ser vivo. Non era un lampo súpeto, esmagador, senón que espreguizaba paseniño, estricábase e púñase a traballar contra as tebras no lusco fusco, nesa hora en que todo se converte en interesante, como un legoeiro dos camiños do océano. A torre de Hércules daba luz e ao tempo tiñas as sensación de que á vez apañaba o envés de todo o que lambía. O que ocorría nos penedos, nos recantos, nas esquinas. "En que esquina nos veremos, Monte Alto?". Monte Alto era un bairro de esquinas, como Bos Aires ou Montevideo. Si, todo o apañaba a luz do faro. As sombras, os soños, os segredos. Talvez os garda. Talvez os reflicte no mar e estamos a velos sen os ver, prendidos nun feitizo inquietante.

Mais agora imos camiño da primeira escola. Do estraño parvulario.

Non tiñamos idade para ser escolarizados nun centro oficial e os xardíns da infancia non existían nin como eufemismo. Non houbo dramatismo ningún o primeiro día. Axiña comprendemos que toda nosa enerxía, física e emotiva, debería concentrarse non no esforzo inútil de resistirse, senón no desexo de abrirse paso e encontrar un sitio onde sentar canto antes. Esa primeira escoliña, nunha casa particular, estaba nunha rúa lindeira do Monte Alto e levábana dúas irmás que facían ás veces de amas, vixías e mestras. Xa dabondo tiñan con levar o número. Naquel cuarto de concentración había nenos como area. Mais ocorría algo extraordinario, a expansión do espazo, un dos trazos menos estudados na historia da arquitectura galega. Xa Marcial Suárez dicía de Allariz que era o lugar do mundo con máis igrexas por católico cadrado.

Eu no parvulario, durante case un ano, estiven sentado na maleta. Non digo que fora o destino, mais ser era unha maleta. Non era tampouco unha metáfora. Eu mirei a maleta e a maleta miroume a min, e oín unha voz anxelical que dicía ao tempo que me empuxaba docemente: "Ti, patacón, ti senta naquela maleta!". Antes de que lle aprenderan a ler ou escribir, un xa entendía a iconografía da maleta. En case todas as casas había unha maleta así. Agora que o penso, a medida dunha maleta viña ser a dun neno ao cadrado. Mais nunca mirei o que había dentro da maleta do estraño parvulario.

Anos despois, na escola de Castro de Elviña, un día o mestre preguntounos que que pensabamos ser de maiores. Non era el moi partidario do método da intercomunicación, así que ficamos nun silencio cauto e a velas vir. Que intención tiña a interrogante? Por que quería saber o que nós queriamos ser? Que era realmente o que quería oír? E entón, naquel silencio mudo, oíuse dende atrás como un aturuxo festeiro a voz de quen chamabamos o Roxo do Souto, que berrou: "Emigrantes!". E o mestre ficou sorprendido e apesarado. el que viña de falarnos da nova España imperial, e resulta que os nenos soñaban con seren emigrantes.

Aqueloutra maleta, a do parvulario, debía dar polo menos para dous nenos emigrantes. Así que un día sentaron comigo nela a un compañeiro. Nunca nos falamos. Nunca nos miramos. Eu só pedín permiso unha vez para erguerme e ir ao baño. Fun só por un corredor, onde había fotografías de mulleres moi ben peiteadas e con vestidos estampados. Entreabrín unha porta. Era a cociña. Unha gran mesa con mantel de hule. Había un gato sentado na mesa. Un gato de cine, de pelo longo e branco inmaculado e cun laciño e un axóuxere no pescozo. O gato miroume de esguello, por enriba do ombreiro. E entón decateime de que chegara a América.