O país portátil e a Galicia global

UN PAÍS PORTÁTIL

Recollo a expresión nun sabio texto de Darío Villanueva, dunha súa intervención no encontro Cultura, civilizacións e sociedade global (en Mondariz, ao abeiro da Fundación Carlos Casares) e que agora vén de aparecer en libro. Dixo, escribe Darío: "Os xudeus constitúen unha nación que ten un país portátil. O seu país é a caixa onde está a Tora, ese é o seu país, e lévana canda eles dun lado para o outro por toda a diáspora".

Interésame esta idea dunha cultura portátil levada, por así dicilo, enriba da cabeza. No andar, no ir e vir, cultura de culturas. Cultura en rolo. Fiadeiro en feedback. Vento de pole. Bandada de picafollas. Enxamio de abellas. Sedentaria e nómade, cruce de Caín e Abel, do Homo Faber e o Homo Ludens, como o Simbad de Cunqueiro, que retorna e deixa o rumbar por mor dun veciño que lle asombra o terrazo. O vello Simbad encarna aí o irónico dilema, cando non a esquizofrenia dunha relación invertida: A Galicia territorial versus Diáspora. U-la Terra Prometida? Onde habita finalmente o desexo? Onde a negación e afirmación? Está aí o caso, a metábola, que diría Barthes, da muller emigrante a París. Contábame que lle saíra un edema na pel do rostro nada máis chegar aló, no 1960. Volveu a casa cinco anos despois e pasoulle a roncha. Regresou á portería a París e xa non lle volveu saír a mancha. Regresou definitivamente a Galicia a finais dos oitenta e entón rexurdiu o edema.

Noutra latitude, O país dos ananos, de Celso Emilio Ferreiro, e inspirada en certa emigración caraqueña, tivo o seu contrapunto na épica emigrante de Luís Seoane. O fraguismo tivo unha política para a emigración: o Caciquismo Sen Fronteiras. Mais estamos no agromar doutro tempo e realidade que pode ter un efecto transformador da idea vella de Galicia, na que vai ser máis importante o espazo mental que o catastral. Galicia entendida como rede interactiva, na que a Diáspora non é un prolongamento, senón parte do tecido de cidadanía.

Unha miña tía, Manuela, de Castelo (Carral), levaba unha máquina de coser portátil enriba da cabeza, e ía de aldea en aldea con outras mozas costureiras. Unha delas resultaría ser máis tarde a marabillosa cantante Finita Gay, que traía tolos a novos e vellos das Mariñas. Había daquela un tipo ruín, un mando da Garda Civil de mal nome Caimán, que tiña por norma desfacer as verbenas. Mais Finita Gay conseguía amansalo cunha verónica de saias ao estilo Marilyn Monroe e a máis retranqueira dedicatoria: "Esta canción es para la pareja más simpática del baile, la pareja de la Benemérita". Pois ben. Se Finita e a miña tía levaban unha factoría enriba da cabeza, e toda a cultura pop que facían florecer polo camiño, por que non pensar nun país portátil fronte á vella idea do país territorial? As mulleres, por suposto, pero tamén os homes. Pensemos nos aguadeiros de Lisboa. Tamén era aguadeiro, aínda que usaba burriño, o galego protagonista dos Contos da Alhambra de Washington Irving. O que se entende co rei mouro para atopar os tesouros.

Aí temos un trazo positivo dun humilde emigrante galego, en contraste coa atmosfera de difamación da época literaria (véxase para iso o imprescindíbel Galicia vista por lo no gallegos, de Xesús Alonso Montero, que editou Júcar en 1974, e que debería recuperar, ampliada, algunha editorial galega). O caso é que sendo expertos en levar cousas dun lado para outro, dunha beira a outra, furando nas fronteiras, por qué non habemos de levar o propio país enriba da cabeza polos camiños do mundo, facéndoo e refacéndoo, e ter a esfera da Terra como chapeu cando esteamos na casa natal, como o Simbad.

Hai outra eixo engaiolante no traballo de Darío Villanueva, a partir dun traballo de Rosa María Rodríguez Magda. Unha visión diacrónica da historia cultural en tres fases: a modernidade (Galaxia Gutenberg), a posmodernidade (Galaxia McLuhan) e a transmodernidade (que poderiamos denominar Galaxia Microsoft).

O PAÍS PORTÁTIL É O PAÍS DA TRANSMODERNIDADE

Tense falado do Sempre en Galiza como unha Tora laica. Agora vén de publicarse unha excepcional ferramenta para desenvolver o país portátil e ser activas costureiras da transmodernidade. O número extra e monográfico de Renova Galiza, que edita o Foro Cívico Galego de Barcelona, coa dirección de Camilo Valdehorras, e que leva por título: A Galiza global: as galegas e os galegos no mundo. Máis que dun caderno, hai que falar dun verdadeiro tratado, informativo e analítico. Un portátil laboratorio de ideas, no que colaboran, ducias de persoas espalladas por moitos lugares do planeta. Trátase, penso, do mellor aporte informativo e reflexivo para reformular o que viñemos chamando a Galicia emigrante. A Diáspora, por diante. Pensando o que non se pensa na Galicia "territorial".

Galicia non somos os 2.800.000 habitantes, máis ou menos. Como di Xelasio Nogueira en Renova Galiza: "Uns 3.700.000 nativos de Galiza viven, arestora, no planeta". A revista inclúe un curioso mapamundi da Galicia global. Algúns datos: 280.000 galegos en Bos Aires, 100.000 en Venezuela, 90.000 en Alemaña, 55.000 en Suiza, 50.000 en Francia, 36.000 en Uruguai, 32.000 en Inglaterra, 17.000 en México... 1.500 en Porto Rico, 1.181 en Australia, 282 en Namibia... 31 en Filipinas e 26 en Siberia.

Ao que hai que sumar tamén, nesa concepción de nova cidadanía: os inmigrantes procedentes doutros países que viven e traballan en Galicia, que deberían ser canto antes suxeitos de dereitos. Estase a falar dunha ampliación da nacionalidade española a netos de emigrantes, o que suporía uns 150.000 novos galegos con dereito a participar. É unha das mellores noticias dos últimos tempos. A demografía non vai tan mal. Se non nacen nenos nas aldeas galegas, nacen en Bos Aires!

Na mesma Renova Galiza, Ana Miranda lanza unha idea ben interesante: facer unha revolta na emigración. Unha revolta positiva. Así, con estas verbas: "O profesor Xosé Manuel Beiras afirmaba que 'a emigración supón na historia moderna das xentes galegas unha renuncia á revolta'. Chegou o momento, quizais polas ameazantes circunstancias deste mundo globalizado, pola perda de persoas participantes nos centros galegos, polos escasos instrumentos e contactos e soportes culturais existentes anteriormente, de iniciar agora esa revolta. Unha transformación integral para que asuman a súa participación democrática mulleres e nenos, fillos e netos. Para que nos lembremos, un por un e colectivamente, do exilio, da súa pegada, da súa dor. Para que pensemos que o desarraigo e a ansiedade cultural poden ter cura e froitos creadores. Para que exerzamos a diplomacia cultural, social, económica e turística dunha forma activa, non só no marco dos centros galegos senón máis amplamente, para poder relacionarnos bilateral e multilateralmente con individuos, colectivos, asociacións e institucións de calquera lugar do mundo".

Por que non? Velaí xente co país portátil na cabeza.

AS MIGAS

- - Este ano, o Salón do Libro Infantil e Xuvenil, en Pontevedra, está dedicado á literatura e aos medos. Penso nos meus medos e atopo, como primeiro deles, o baleiro. Había na infancia, en Castro de Elviña, un home da casa dos Baleiro. Farruco, o de Baleiro, mais el non transmitía medo. Pola contra, era un espectáculo acougante velo cada mañá de domingo colocar en fileira todos os zapatos da súa vida e limpalos e brunilos. O medo ao baleiro encarnouno outro veciño que chamaremos Anónimo. Este tiña un pexegueiro con froito de cedo e moi saboroso ao que íamos pillar na noite de San Xoán.

Anónimo estaba á espreita e cando te cachaba, chupábalas. Ata que atopou a verdadeira solución: un día serrou a árbore polo pé e xa non houbo máis pexegos, nin para el nin para nós. Iso si que é medo, iso si que é baleiro. A amputación da árbore do desexo. Agora está de moda falar da Arquitectura do Medo. Mais ese medo, o medo ao baleiro, vén de moi antigo. Os que nas grandes e espidas chairas chantaron os menhires, non estarían xa a conxurar o baleiro?

- Xerarquía. Nin a morte é un escudo para as murmuracións na rexouba caníbal do Top Cultural: "Pois non pasaron tantos anos desque morreu para ir por diante na Santa Compaña!".

- Precisión. Hai unha marabilla en quen escribe e fai panca coas verbas aqueladas dunha lingua. Nunha escolma da poesía galega, eu incluiría sempre, entre outros del, o poema Quen máis ca ti? de Xavier Rodríguez Baixeras:

Eu louvo agradecido

o teu quentor, eu lambo os teus formigos

e unha lingua escorrega por riba de min.

Esa lingua da que fala Baixeras é a lingua dunha vaca de nome Gallega.