O medo ao presente

Quen é ese tal Risco?

O mundo cultural galego sente pánico polo presente. Así, cando se quere facer un debate ideolóxico das distintas posicións dominantes, non fala cadaquén da súa, senón que falamos todos da de Risco. Buscamos un campo de batalla para representar a guerra, despregamos o armamento máis letal que cadaquén posúe e ameazamos con que estamos dispostos a usalo. Sempre, sobre todo, sen resultar feridos, a cuberto das décadas. Trátase dunha guerra, dun debate ideolóxico, por poderes. O interese das conclusións obtidas é semellante ao dunha partida de póker sen apostas.

Do punto B, o presente, ao punto C, o futuro, pódese ir por exemplo en coche metendo a primeira, ollando o camiño polo parabrisas e subindo marchas paulatinamente. Esta é a opción fácil. Como dicían na torre de control en Aterra como poidas ante a decisión de acender as luces da pista para axudar na aterraxe: "Iso é o que eles esperan que fagamos".

Por que sublimamos a cuestión en vidas alleas e asignamos o debate á Historia?

En Galiza, porén, gústanos o barroco e preferimos darlle a volta ao coche e poñelo enfrontado ao punto A, o pasado, meter a marcha atrás, retorcer o pescozo e orientar o noso avance cara o punto C cos ollos postos no retrovisor. Ninguén di que así, rectificando, sen presa, sexa imposíbel avanzar, e quen aventure tal suposto debería demostralo. Entre nós hai verdadeiros expertos na técnica da marcha atrás.

Risco, claro, pode con todo. Ou cando menos non protesta nin contradí a ninguén. Xa postos, podiamos facer o mesmo con Balzac, ou con Dante, ou con Platón, e xulgar o seu valor para nós en función das súas visións políticas e a súa conciencia social, é o que se fai nas malas clases de literatura na escola, onde a vida privada dos autores ocupa maior espazo que a lectura das súas obras.

Como inesquecibelmente escribiu Castelao ("cando Risco era alguén"), o ourensán sempre habitou o mesmo corpo pero intelectualmente foi varios, circunstancia máis común do que pode pensarse: en moitos casos somos varios simultaneamente. Máis aínda, quen estea cheo de verdade e de coherencia, sen dúbidas nin contradicións, merece ser pechado nun asilo. Diante desta multiplicidade cabe matizar e aproveitar o aproveitábel, ou ben facer balance e sacar a media da vida, reducilo a un.

Contaba Gustavo Luca de Tena nestas páxinas unha anécdota de Cunqueiro na feira do libro de Vigo. O creador do sochantre ou do Merlín de Miranda tiña que presentar un libro na caseta onde antes fixera o propio Marcelino Camacho e comentoulles aos organizadores: "Como non a desinfectedes, eu aí non entro". E non entrou. Conclusión, borremos a Cunqueiro das nosas historias da literatura, que vos parece? Ou ben, o pack Cunqueiro vén por xunto, a persoa e os seus libros: se se queren reclamar os libros hai que asumir os tintes reaccionarios da persoa. Un pensaba que os intelectuais estaban para sementar dudas, non para aventurar totalizacións, alá cadaquén coa súa fondura.

As claves do debate sobre Risco son máis ben as seguintes: dunha banda os que propoñen que a literatura galega debe disociarse da emancipación política do país, mesmo da hexemonía ou do factor definitorio da lingua, por suposto no nome do rigor académico, nunca da ideoloxía. Doutra banda os que identifican o creador co intelectual ou a beleza coa verdade e postulan o trenzado da produción artística co proxecto de construción nacional, esfórzanse porque a arte se suxeite á ética e a responsabilidade. E doutra banda aínda os que sosteñen que un grande autor entra na mesma pelella que un grandísimo fillo de puta, penso en Platón, e que aceptar O porco de pé ou Nós, os inadaptados non nos obriga a coquetear co fascismo.

Risco como síntoma será caralludo pero... por que non formulamos a cuestión nestes termos de presente, sen sublimala en vidas alleas nin asignar o debate de ideas á Historia cando é netamente político e actual? Converter o noso tempo en zona subalterna é renunciar ao real. A proxección lóxica deste proceso é a interiorización de que a ideoloxía opera inscrita no terreo dos outros, non en nós. En termos psiquiátricos é unha proclamación da renuncia ao noso desexo. Todo o que pasa pásalles aos outros. Nós somos os nenos e nenas protexidos da intemperie e de todo o traumático polo fantasma axigantado dos nosos maiores. O que tiña que pasar pasoulles a eles, que pensaron por nós e se sacrificaron pola nosa placidez. Nós somos o derradeiro froito, doce pero sen semente. Nese contexto é de esperar que nos obsesionemos coa omnipresenza enfermiza do pasado, e que presente e futuro nos parezan ameazas. Que outra cousa ían ser?