Un depósito de monstros no Gaiás

Disque en Copenhague non hai sitio para tanta xente que acudiu ao cumio do cambio climático. E a min o primeiro que me veu á cabeza foi a baleira Cidade da Cultura en Santiago. Miguel de Unamuno pasmou co que chamaba "verdadeiro panteísmo de absorción" en Galicia. Polo que temos visto, na Feira de Silleda, sen ir máis lonxe, cabería Dinamarca enteira, cos antidisturbios e todo, a facer oposicións. Será por poder de "absorción"! Xa dixo Goethe que Europa se fixo peregrinando a Compostela. E se na catedral hai días que metes Europa, en Gaiás ben podía entrar Gaia, a Nai Terra. Ser o lugar onde pousa a esfera. O círculo do "verdadeiro panteísmo de absorción". Mais o que van meter, polo que contan, son os restos, e non se tome como fúnebre indirecta. Moito monumento, señores, pero, u-las mentes monumentais?

Na sala G-Audi do Gaiás expoñeríanse os célebres 18 Audis que acumulou o sultanato bipartito

O poder de absorción de Galicia semella incluír tamén algúns pozos sen fondo. Este xornal publicou en exclusiva dúas reportaxes sobre o arrepiante declive da Fundación Cela en Padrón que semellan capítulos dunha historia tremenda da cultura. Camilo J. Cela deprimiríase moito con esta obra magna do desleixo. Alí onde el soñou coa máis grandiosa fundación dedicada a un escritor en España, o señorial espazo dos mellores predios de Iria Flavia, semella agora o escenario do rilar do tempo, non ao xeito dunha elegante decadencia lampedusiá senón dun corrosivo tremendismo. Tal era o estilo de Cela, o tremendismo, e agora semella reviritar no lugar que el soñou para habitar a gloria. Un pintura de Joan Miró naufraga nun baño, exemplares de El Extramundi que arden, o enferruxamento da lendaria locomotora, o mofo omnipresente... A desafección dos visitantes, cunha media de dez persoas por día no último ano, para unha fundación cun altísimo orzamento. Segundo denuncia dos traballadores que perderon o emprego neste naufraxio, mesmo se destinaba diñeiro para o pago dun chofer particular ou para levar os cans á perruquería. Isto último é o que menos me escandaliza, pois aínda hai unha vontade de estilo niso de levar os cans ou cadelas a desenrizar ou encrechar os croques do cabelo coa permanente.

Canto diñeiro público foi parar á Fundación Cela en todos estes anos? Non só a Xunta, senón tamén deputacións e concellos contribuíron a ampliar e manter ese espazo privilexiado onde custodiar o legado do gran novelista autor de La colmena ou Mazurca para dos muertos. Sen dúbida, o máis valioso dese legado son os propios manuscritos do Nobel galego. Coido que urxe un inventario rigoroso de todo o que contén a arca de Iria Flavia. Á vista da tristísima realidade, semella claro que houbo unha moi mala xestión da Casa de Cela, mais as responsabilidades non rematan nos directos xestores. É pouco comprensíbel o silencio destes anos por parte das institucións que partillan o padroado. Ese calar, ese laissez-faire, laissez-passer non semella precisamente unha mostra de respecto, senón todo o contrario. O patrimonio que agora esmorece foi concibido por Cela como un ben que el deixaba a Galicia, non como couto privado.

Fálase agora da "traslación" do herdo literario e artístico de Iria Flavia á Cidade da Cultura. Esta é a solución que ao parecer baralla o presidente do Goberno galego. Non se pode permitir que continúe o deterioro do legado de Cela e moito menos que se perda, mais a solución de marchar cos santos, resmas e trastes para Gaiás non só semella improvisada senón que é facer rabos ás culleres. Non hai mellor lugar para o legado de Cela que o de Iria Flavia. Era o que el quería. Hai moito diñeiro alí enterrado para que fique agora como o escenario neogótico do conto de Ninguén. E sobre todo, é un bo sitio. Pode ser moi bo sitio para achegarse a ser o que sempre debeu ser. A casa do escritor Cela. Unha colmea. Unha casa aberta. Un obradoiro onde se sinta o bulir estudantil, o murmurio do pobo.

Para iso, hai que recomezar con humildade. Partillar esforzos, información, imaxinación. Alí, moi perto, está a Casa de Rosalía. E non moi lonxe, o Rianxo de Rafael Dieste, Manuel Antonio e Castelao. E o Salnés de Valle-Inclán e Ramón Cabanillas... A casa de Cela non debeu ser nunca unha illa presuntuosa, senón unha porta máis no que Díaz Castro chamaba "o camiño dos vagalumes".

A sospeita que eu teño é que se espalle a síndrome Cidade da Cultura como un Gran Abracadabra que, por unha banda, deprede, apañe e gadañe todo o valioso que hai nos locais universais de Galicia e, por outra, sexa un depósito de monstros, unha especie de Gran Faiado Galego, onde meter os trastes e cacharros.

Non me gusta ningunha, mais entre unha alternativa e outra, prefiro a segunda. A de depósito de monstros ou Gran Faiado Galego (GFG). Sería máis orixinal e máis na onda, agora que en lugar dos Contedores Artísticos están de moda os chamados Vertedoiros.

Temos xa fondos moi engaiolantes para afrontar esa saída da Cidade da Cultura como xigantesco alpendre onde pasmen as multitudes. En primeiro lugar, a espectacular sala G-Audi. Alí expoñeríanse con cores inspiradas nas viñetas automobilísticas de Roy Lichtenstein os célebres Dezaoito Audis que acumulou o sultanato bipartito (en realidade, 17 eran do Antigo Réxime). Con eles ía saldarse a débeda pública galega, mais que saibamos só se vendeu un. O resto está inutilizado, xa que os novos conselleiros van todos en bicicleta. Hai que sacar proveito a este desbarate. En lugar central debería colocarse o modelo Audi NASA de Cabo Touriñán. E na mesma sala, o iate Nautilus de Jacinto Rey, coa inquietante silueta do Capitán Nemo de Allariz a babor.

Neste Depósito de Monstros que abanearía o mundo artístico, outra sala acollería os 92 bustos de Baltar, un por concello da provincia de Ourense. Hai unha semellanza extraordinaria entre a iconografía do presidente da Deputación ourensá e a representación pop-art que de Mao Zedong fixo Andy Warhol, como analizan na web Galpón de Breogán (Diario irreverente do país dun millón de vacas). Hai tamén quen lle ve a Baltar un certo parecido, en serigrafía!, con Marilyn Monroe e mesmo coa lata de tomates Campbell's.

Outra das salas principais neste Depósito de Monstros que demostraría que o espírito underground e a arte alternativa aniñou de xeito sorprendente aínda máis nalgunhas institucións que nos círculos artísticos propiamente ditos, sería a sala de lousados e mobiliario urbano. Por exemplo, causaría verdadeira conmoción a macroinstalación Marquesinas, dende as feitas en formigón até as de lata enferruxada con técnica de ácido úrico, e nunha atmosfera grandes efectos de treboada. O espectador desprazarías entre as marquesinas polo célebre lousado paseo marítimo, en branco e vermello, inspirado en Degas.

Aínda que son infindas as posibilidades, coido que un lugar de honor debería estar ocupado polo inmenso guerreiro de Botero que o alcalde Francisco Vázquez incrustou na fachada de pacifismo zen de Arata Isozaki. Ese sería o motivo central. As inmensas paredes da Gran Sala de Gaiás estarían forradas coas 4.735 placas de metal de bronce co seu nome que colocou Manuel Fraga durante os seus mandatos en Galicia. Para pechar o círculo no Depósito de Monstros, o terríbel guerreiro de Botero levaría o tutú de bailarina de ballet clásico que todos os anos lle poñen os choqueiros de Monte Alto, nun acto de xustiza que moito faría rir a Cela.