Pouco entusiasmo

Toca período de seca, tras botar a casa pola ventá (é un dicir...) no Nadal. Poucas novidades, e pouco entusiasmantes. Por un tempo, a vivir das rendas navideñas.

- Novas de aninovo

E mentres, o país paralizado pola crise, e entretido en debates de curto alcance. Por exemplo, deu moito que falar que Manuel Rivas utilizase o nome de Brétema como topónimo imaxinario na súa última novela, emprego cuestionado por Marina Mayoral, que o reclamaba como exclusivo, ata o punto de ter que mediar no ¿conflito? a editorial Alfaguara, onde ambos publican en castelán. E irá logo a escritora cuestionar tamén o uso toponímico de tan poderosa imaxe que fai Antón Lopo en Obediencia, Premio García Barros, de recente aparición? Ou é que Rivas é unha peza máis apetecible, pola repercusión mediática que o seu nome garante?

Imos quentando motores , expectantes por ver como se concreta a celebración do Día das Letras Galegas adicado a Lois Pereiro, por ver se un autor que encarna tan ben moitos dos conflitos da nosa época contribúe a achegar a nosa cultura á sociedade. Polo de agora, a extraordinaria Conversa ultramarina, ese diario epistolar no que Lois tiña como interlocutora ausente a Piedad R. Cabo, non defrauda: unha forma singular de entender o amor, moi deste tempo; o fardelo das lecturas de Lois, partillado coa narrataria (e agora connosco) e a tensión vital esperable: velaí os vimbios cos que se teceu este texto persoalísimo, para ler en pequenas doses, tal é o impacto que produce a súa asimilación (e parabens a Hugo Martínez polo labor de edición).

Coa fin do ano despedimos con saudade a Don Paco Fernández del Riego. Máis vacantes para unha Real Academia Galega sen dúbida precisada de mans que traballen arreo nos novos tempos, e nas novas condicións orzamentarias. Alá polo mes de xuño ousei suxerir nestas páxinas varios nomes de mulleres que poderían ocupar con méritos sobrados esas prazas, e agora non só me reafirmo naquela proposta senón que me atrevo a soñar un xesto de afouteza nos nosos ilustres letrados e que, superando os estritos condicionantes da corrección política, aposten por unha endeita de mulleres nun acto que revele vontade de correxir unha desigualdade histórica que non se corresponde en absoluto co valor (cuantitativa e cualitativo) das achegas que as mulleres fixeron nas últimas décadas á nosa cultura.

A Cidade da Cultura comezou a súa andaina cun programa de actividades literarias ben interesante; por suposto, discutible (e discutido) como case todo. Ábrese agora unha nova fase na que a sociedade galega debería ser quen de endereitar o que naceu torto. E penso en toda a sociedade dende un punto de vista xeográfico, porque o complexo do Gaiás pertence á cidadanía galega, viva onde viva (si, tamén é dos vigueses, e dos coruñeses... mal que lle pese a algúns alcaldes), pero tamén xeracional e sociolóxico: velaí unha oportunidade de ouro para reclamarmos o dereito ao usufructo do que é noso. Da imaxinación, do dinamismo e da capacidade de xerar proxectos que amose a nosa sociedade (tamén, claro, da capacidade das institucións para canalizalos) depende que consigamos, no futuro inmediato, facer noso o Gaiás.

Voltando ao programa Galicia, ceo das letras, que se abriu con Rosalía (non podía ser doutro xeito!), promete novidades interesantes, non só porque veremos a literatura en diálogo coa música, coa audiovisual e coa escena, senón porque o programa fai realidade o que debería ser a máxima fundacional do Gaiás: Galicia, ponte entre culturas, e de aí que Manuel Antonio, Cunqueiro ou Blanco Amor convivan, sábado a sábado, con Valente, Espriu, Borges ou Pessoa. O programa, amadriñado por máis dunha ducia de fundacións e institucións culturais, amosa un camiño para o Gaiás que semella interesante explorar, polo que supón de tentativa de articulación desa miríade de colectivos e polo que se refire á capacidade da literatura galega para promover o diálogo intercultural.

- Menos é máis?

Chama a atención nos andeis das librerías a proliferación de textos de editoriais que poderiamos calificar como pequenas, e a relativa ausencia das grandes. Pero non era que estabamos en crise? Urco aposta pola tradución de literatura de xénero: gótico, fantástico e de ciencia-ficción, este último representado por 50 contos cubanos que non deixan de resultar sorprendententes (e digo eu, non habería na literatura cubana nada máis interesante que ofrecernos?). Tamén Trifolium aposta por versionar ao galego autores como Elena Poniatowska. E na teima de proxectar as nosas letras alén das nosas fronteiras idomáticas, velaí temos Castelao e Rosalía en portugués, e en inglés Breogán's Lighthouse, unha magna antoloxía bilingüe de case 300 textos de todas as etapas da nosa historia literaria.

A modo de balance, a forte aposta pola tradución de moitas editoras -tan gabada por todos nós nos últimos tempos- deixounos desta libros de desigual interese aínda que, iso si, permítenos escoitar voces ben singulares. Ninguén pode negarlle tal condición á de Martin Amis, malia que en A viúva preñada remate por aborrecernos co debullar dos efectos dunha mala experiencia sexual estival, e as súas consecuencias ao longo da vida dun adulto que non acaba de madurar. Nin siquera o adubío dos xogos intertextuais que Amis propón, co afán de requintar o que semella unha teima particular, conseguen rescatarnos do fastío que a lectura produce, por máis que ao longo das case cincocentas páxinas da novela haxa intres de brillantez. Pola contra, Baricco aposta en Emaús pola intensidade estilística e emocional, sen renunciar a un tratamento un tanto metafórico dun argumento que vai moito máis alá da anécdota para levarnos a reflexionar sobre a condición do mal e da inocencia, sobre a eternidade e sobre o ámbito moral que neste mundo queremos ocupar. Sen adoutrinarnos, Baricco consegue impresionarnos cun texto de apariencia modesta na súa brevidade, mais de tal fondura que demanda segundas (e terceiras) lecturas.

Por outra banda, que iniciativas modestas como a edición dos textos premiados no certame de narrativa Pedrón de Ouro consigan sobrevivir non deixa de ser alentador. O volume que recolle os relatos gañadores das edicións 2008 e 2009, de recente aparición, demostra a eficacia do galardón no que parece ser a súa vocación fundacional: a descuberta de novos valores. Como mostra, o feito de que entre os autores premiados nesas xeiras apareza o nome de Iván García Campos, arestora máis coñecido por ser o recente Premio Blanco Amor. Aínda ben que algo funciona con coherencia no noso sistema literario. E entre eses libros discretos que poden pasar desapercibidos na súa modestia, propoño rescatar un opúsculo de Manuel López Foxo Sobre a poesía última de Manuel María. Sen pretensións hemenéuticas, será de certo unha útil guía para organizar o estudo da abondosa produción do poeta chairego.

- Valores seguros na poesía

A poesía segue a apostar polos valores seguros. En Ser auga, darse en auga atopamos unha selección da poesía publicada por Bernardino Graña ao longo de medio século (entre 1958 e 2008). Agradécese unha obra desta índole, que permita unha visión de conxunto da delongada produción de autor tan prolífico: que fose a man de Miro Villar a responsable da selección asegura un atinado criterio.

Retorna Ana Romaní, e a fondura discreta da súa voz, con Estremas. Poeta de obra curta pero intensa, agora explora novos ámbitos xeográficos e simbólicos que serven de escenario para un singular combate entre corpo e voz, entre carne e palabra, combate que se fai diálogo na aceptación do irresoluble da procura das estremas.

E que curioso que Marcos Abalde remate o seu Canibalismo preguntándonos cando a carne se fará verbo nesta Europa caníbal; se cadra, tamén podemos formular a pregunta á inversa, porque urxe xa que o verbo se faga carne, e rematar con toda esta cháchara que nos impide escoitar as voces máis verdadeiras, como a que resoa nestas páxinas: a tensión discursiva que lle impón ao autor o modelo posdramático co que semella querer identificarse non silencia o poderoso clamor que se ergue acusándonos de complicidade. Canibalismo fíxose en 2008 co XI Premio Josep Robrenyo, un galardón dedicado a incentivar e recoñecer a innovación dramatúrxica e que admite orixinais nas catro linguas de España. Con este texto Marcos Abalde súmase a un grupo reducido pero notable de autores galegos que viron os seus textos teatrais premiados alén as nosa fronteiras sistémicas e idomáticas: Roberto Vidal Bolaño, Miguel Sande ou Raúl Dans, entre outros. Algo que debería facernos reflexionar sobre a infravaloración á que sometemos a nosa escrita dramática.