Ao rescate de Lugrís

Disque un día, na porta dun amigo que tardaba en abrirlle, colleu un lapis e empezou a debuxar na parede, deixando unha pequena testemuña do seu xenial e máxico trazo. Coma ese, Urbano Lugrís (1908-1973), pintor, poeta de extraordinario bagaxe cultural, lector voraz e bohemio empedernido, fixo centos, se cadra miles.

Debuxaba a todas horas e en todos os sitios. En soporte mural aínda sobreviven ducias - ás veces contra vento e marea, como no mundo mariño que tanto lle gustaba retratar- espallados por Galicia, sobre todo na Coruña e Vigo, Percalinópolis e Xouba City, como lle chamaba ás cidades nas que naceu, hai agora 100 anos, viviu e morreu unha das máis agarimosas personaxes do imaxinario colectivo e que xa foi en vida toda una lenda. Asiduo aos bares e tabernas, o xenial artista, aínda pouco recoñecido, como proba a escasa programación de actos co gallo do centenario do seu nacemento que se conmemoraba o pasado luns, deixou un innumerable legado de obras. Unhas por cartos, que o home, de inmensa xenerosidade, fundía antes de que saíse a cantar o galo, e outras regaladas a cambio dun vaso de viño, unha cunca de caldo e sempre unha boa conversación regada da súa tamén lendaria ironía.

Regalaba os cadros a cambio dun vaso de viño ou dunha cunca de caldo

Un anticuario coruñés acaba de recuperar dous frescos do artista

Na tasca O León, as obras sucesivas fixeron desaparecer dous murais

Lugrís, que sendo mozo, e alén da súa amizade con Dieste, García Lorca e Alberti, se iniciou na pintura facendo decorados para un teatro de monicreques e para La Barraca, recreou o realismo máxico avant la lettre, co toque surrealista e sempre mariño que caracteriza a súa obra pictórica, en moitos murais, como os que fican na confraría de Malpica, a igrexa de Vilaboa xunto ao aeroporto de Alvedro, e sobre todo, en bares e restaurantes, antigas tabernas e tascas da zona dos viños da Coruña, como o Vecchio, La Bottega (ex Fornos) e A Mundiña (antes O León) ou o bar Nova Galicia de Santiago. Pero ao igual que o iate Azor de Franco, que o artista republicano aceptou decorar para pagar os gastos da enfermidade da súa muller, tamén se destruíron moitos lugrís cos vaivéns da especulación urbanística e dos cambios de uso e propiedade de locais que agochaban, moitas veces sen sabelo sequera, unha obra súa.

No medio do debate, nunca resolto, sobre a necesidade de salvar o legado dun dos máis salientables pintores galegos, destaca a iniciativa dun anticuario coruñés "enamorado" confeso do artista, Santiago Juega, quen acaba de rescatar dous pequenos cadros que Lugrís pintara nas paredes dun piso de San Andrés, a rúa coruñesa na que naceu, para adornar a tenda de alfombras dun amigo, alá polos anos 1962 e 1964, antes da súa marcha definitiva a Vigo. O salvamento destas obras que corrían o risco de perderse ao poñer en venta o piso no que estaban foi "laborioso, arriscado e custoso", afirma Juega. Pero pagou a pena, subliña.

Consistiu en extraelas dos muros, un de ladrillos e outro de formigón, e traspasalos a lenzo. O proceso durou dous meses e correu a cargo de Ollarte, unha empresa galega especializada na restauración. Pegáronse capas de papel xaponés e lenzo coas que se logrou arrincar da parede as pinturas e traspasalas logo a un lenzo. Os dous cadros, agora en venta na tenda de Juega, non só ofrecen os debuxos de Lugrís senón tamén o seu entorno orixinario, coa textura granulada da parede pintada dun verde rechamante e moi común na decoración de interiores nos anos 60. "Con esta técnica que permite pasar unha pintura dunha superficie ríxida a unha flexible, a obra adquire unha gran versatilidade, tanto que incluso poderían ser murais de novo. Abondaría con volvelos a pegar na parede", explica o anticuario.

Non hai dúbida sobre a autoría destas obras, asinadas polo artista, xunto coa áncora que sempre engadía á súa firma e certificados polo seu fillo, o tamén pintor Urbano Lugrís Vadillo. Un deles reflexa o debuxo dun cadro colgado cun cordel a unha punta no que se ve unha fiestra ao mar xunto a un ourizo e un floreiro. Fóra do marco aparece una anduriña voando. O outro pequeno fresco agora convertido en lenzo representa un andel sobre o que repousa unha especie de copa con forma de Nautilus, unha caracola de mar e o busto dunha muller cuberto por una campá de cristal.

Non é a primeira vez que se consigue despegar dun muro unha obra de Lugrís. Xa se fixo en 1977 cos extraordinarios murais que pintara 25 anos antes por encargo para o antigo Hotel Moderno de Vigo e que agora locen no museo de Castrelos. Santiago Juega salienta que a operación para arrincar dous dos pequenos cadros recén rescatados saíu ben grazas "ao seu moi bo estado" de conservación. O piso no que estaban sempre foi de oficinas. Nada que ver coa capa de graxa e fume que cubre boa parte dos preciosos frescos e pinturas, ademáis de frases como Ic abitat felicitas (aquí vive a felicidade), cos que Lugrís decorou en 1951 as paredes do antigo Fornos da Coruña (hoxe La Bottega).

O verde e azul característico do mar que pintaba o artista aparecen hoxe marrón escuro. E a pintura está deteriorada e desconchada. No café Vecchio a vista surealista da Coruña que pintou Lugrís tamén sofre da humidade da parede de pedra na que está. Na antiga tasca O León, hoxe o renovado restaurante A Mundiña, desapareceron en obras sucesivas os murais do artista. Só se logrou rescatar un, a graciosa escea dunha balea-barco. Cortouse directamente o anaco de parede co debuxo, enmarcouse e ancorouse na parede da barra. A dona fixo engadir unha plaquiña de plata que reza: "Urbano Lugrís Badilla, 1962". O segundo apelido do bohemio más ilustre era González.