Euskal 'bartleby' bat
Enrique Vila-Matasen arabera, ezetzaren literaturaren ordezkariak lirateke bartlebyak, kontzientzia literario oso zorrotza eduki arren (edo horregatik, hain zuzen) literatur munduan ikusgarri izateari utzi diotenak, are argitaratzeari eta idazteari uko eginez. Vila-Matasentzat Robert Walser (1878-1956) da idazle bartlebyen paradigma: zenbait nobela eta testu labur argitaratu ondoren, 1929an eroetxe batean ospitaleratu eta idazteari utzi zion guztiz. Alabaina, bere garaian bat ere arrakastarik izan ez arren, Walser egile kanonikotzat jotzen da egun.
Guk baditugu gure ...
Enrique Vila-Matasen arabera, ezetzaren literaturaren ordezkariak lirateke bartlebyak, kontzientzia literario oso zorrotza eduki arren (edo horregatik, hain zuzen) literatur munduan ikusgarri izateari utzi diotenak, are argitaratzeari eta idazteari uko eginez. Vila-Matasentzat Robert Walser (1878-1956) da idazle bartlebyen paradigma: zenbait nobela eta testu labur argitaratu ondoren, 1929an eroetxe batean ospitaleratu eta idazteari utzi zion guztiz. Alabaina, bere garaian bat ere arrakastarik izan ez arren, Walser egile kanonikotzat jotzen da egun.
Guk baditugu gure bartlebyak, eta horietako batez idatziko dut gaur, bartleby paradoxiko batez: Karlos Linazasoroz (Tolosa, 1962). Paradoxikoa diot, Linazasorok ez diolako ez idazteari, ez argitaratzeari utzi -oraindik behinik behin-. Are gehiago, euskal idazle oparoenetakoa dugu: 1991n Eldarnioak bere lehenengo liburua kaleratu zuenetik, eta haur eta gazte literaturakoak alde batera utzita, hemezortzi liburu eman ditu argitara, ipuin eta poema liburuak batik bat.
Linazasoro, ordea, idazle ia "sekretu" bat da, apenas saltzen duena eta gutxiren ahotan dabilena, zale amorratu urri batzuenean ez bada; kontuan hartuta egun, literatura liburuak idaztea baino gehiago dela -batzuetan, izan ere, "gehiago" hori da hain zuzen literaturatzat hartzen dena: irudiaren lanketa, aurkezpenak, birak eta adierazpenak, hitzaldiak eta errezitaldiak...-, ia-ia bartlebytzat jo daiteke soilik idazten jarduten duen idazlea, are gehiago eleberriaren generoa lantzen ez badu.
Linazasoro badago, gainera, Walserrekin harremanatuta. Egia da Linazasorok jasan duen konparaketa ohikoena Kafkarekikoa dela. Baina nik esango nuke Linazasororen testuek, oro har, angustia kafkarra baino, ezinegon moduko bat transmititzen dutela, Walserrenek bezala: gure munduaren gaineko begirada aldi berean ironiko eta haluzinatua. Prosa laburrerako joera, bestalde, oso walsertarra da -Kafka nobelengatik da ezagunago, ordea-; izan ere, Walser hobea da prosa laburrean luzean baino, eta bere "nobelatxoak", Jakob von Gunten adibidez, gehiago jo daitezke ipuin edo pasarte bildumatzat, sensu stricto nobelatzat baino.
Idazteko konpultsioa eta obraren oparotasuna da, halaber, biek konpartitzen duten ezaugarria. Diotenez, egile baten obra oparoegia eta lanen kalitatea alderantziz proportzionalak dira, eta horren adibide argiak ikus ditzakegu gure inguruko literaturetan, eta baita gurean ere. Baina ez da, inondik ere, Walserren kasua, ezta Linazasororena ere: uste dut oparotasun hori dela, berriro ere paradoxikoki, bien lanaren kalitatearen berma. Antza denez, Walser krisira eta, azken batean, eroetxera eraman zuen kausetako bat ipuinak argitaratzen zizkion Berliner Tageblatt egunkariko zuzendaritzaren eskutitz bat izan zen, zeinetan aholkatzen baitzitzaion, arren, sei hilabetetan zehar ezer gehiago ez idazteko; Walserrek ezin izan zion inposatutako lehorraldi horri aurre egin, eta handik denbora batera heriotzara arte luzatuko zen isiltasunari eman zion hasiera.
Walserrek, Linazasorok bezala, ihes egiten zion espektakuluari eta nabarmentzeari. Harreman sozialetarako zeukan abilezia eskasa izan zen, dirudienez, hark Berlinen arrakasta ez erdiesteko arrazoietako bat; Suitzako jaioterrira itzuli behar izan zuen burumakur. Walserrek zioen bezala, "beti faltatu izan zait santutasunaren aureola. Soilik horrekin lortzen da literaturan arrakasta. Edozein heroismo, pazientzia eta estilo horretako gauzen zantzua, eta eskura dago arrakastarako eskailera... Niri errukigabeki begiratzen zait, naizena naizelako. Horregatik ez nau inork serioski hartzen". Ez, Walser ez zen ez heroi ez santu, edo ez zuen itxura hori ematen -egungo literaturan itxura da gakoa-. Gu bezalakoa zen Walser, eta gu bezalakoa da Linazasoro, heroismorik eta santutasunik gabeko idazle bat, deboziorik eta kofradiarik gabekoa, eta hori da literatur sistemak barkatzen ez diona, nonbait, bartleby bitxi bat izatera kondenatuz.
Linazasororen azkeneko lana, Diotenez izenburuko mikroipuinen bilduma, kalean dago jada. Nire aholkua: joan dendara, erosi eta irakurri. Bihur dezagun liburu salduenetako bat. Izorra diezaiogun denon artean Linazasorori horren mimo handiz eraikitzen diharduen Linazasororen inguruko mito bartlebytar/walsertarra.